Тексты на татарском языке: Диктанты по татарскому языку для 1 — 4 классов | Материал (1,2,3,4 класс) на тему:

Диктанты по татарскому языку для 1 — 4 классов | Материал (1,2,3,4 класс) на тему:

4 нче сыйныф.

Өченче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау.

Күрмә — ишетмәле диктантлар.

1. Кулларым, йөгерек сүзләрен иҗекләргә бүлергә.

Йомшак су, йөгерек су.

Йомшак су, йөгерек су!

Син мине чиста ю!

Бер тап та калмасын,

Битләрем аллансын,

Кулларым агарсын,

Тешләрем тазарсын …

Авызым елмайсын,

Колагым тыңласын,

Йомшак су, йөгерек су!

Һәммәсен чиста ю! (29 сүз.)

(Җәвад Тәрҗеманов.)

2. Бирем.

1)Кушма сүзнең астына сызарга.

2)Авызымда сүзен иҗекләргә бүлергә. Анда нинди хәрефләр һәм авазлар бар?

Әнием юган кебек.

Бирделәр безгә бакчада

Карабодай боткасы.

Авызымда бал кебек

Эреде ул йотканчы.

«Нинди уңган кыз!» — диеп,

Тәлинкәм тора көлеп –

Мин юган кебек түгел,

Әнием юган кебек. (25 сүз.)

((Н. Арсланов.)

Мәкальләр.

1. Алтын-көмеш яуган җирдән туган–үскән ил артык.
2. Илдә яшисең икән – илеңә хезмәт ит.
3. Үз халкын сөйләгән башка халыкны да сөймәс.

3.Бирем.

Укыгыз. Соңгы юлдагы сүзләрне юлдан юлга ничек күчерер идегез?

Батырлар кайта.

Европадан безнең гаскәр кайта,

Җиңеп узган юллар буйлатып.

Күңелләргә иң саф, иң мөкатдәс

Мәңге сүнмәс хисләр уятып.

Иңнәрдәге погон йолдызлары

Бриллианттай китә чагылып …

Күр, Туган ил:

Батырларың кайта,

Бабалары җирен сагынып. (31 сүз.)

(Мәхмүт Хөсәеннән.)

4. Бирем.

Кисәкчәләрнең астына сызарга.

Китап докторы.

Әбиләр дә авырый,

Бәбиләр дә авырый …

Салкын тисә аз гына,

Дару кирәк барсына.

Чирли хәтта китап та.

Ник көләсең?.. Чынлап та:

Бите төшә, ертыла –

Ул бит көн дә тотыла.

Тотам шуңа сак кына,

Авырдымы чак кына,

Чирен шундук күрәм мин,

Дәвасын да беләм мин. (44сүз.)

(Хәкимҗан Халиков)

Күчереп язу.

Җәйге төн.

Нинди салкын, җанга рәхәт,

Нинди ямьле җәйге төн;

Таулар, урманнар, болыннар

Нинди серле, нинди тын.

Ай йөзә күк гөмбәзендә,

Тын, бәхетле елмаеп,

Күк йөзен күксел көмештәй

Бер гаҗәп нурга манып.

Шәүлә төшкән күл битенә,

Су кереп, ай ялтырый.

Тибрәнә җем-җем күл өсте –

Нур эчендә калтырый.

Балкый йолдызлар бәхетле

Киң, ерак күктән торып;

Котлый бар да җәйге төнне

Бер тонып, бер яктырып! (61 сүз.)

(Нәкый Исәнбәт.)

Сайланма диктантлар.

1. Баш кисәкләрне сайлап язарга. Җөмләдә ияне белдерүче исемнәргә нинди кушымчалар ялганган?

Җәйге кояш астында.

Эссе җәй көне. Кояш әле күкнең уртасына менеп җитмәгән булса да, иртә белән бакчада үләннәргә, агач яфракларына төшкән чык тамчылары инде күптән кибеп беткәннәр. Үләннәр берсе астына берсе капланып, агач яфраклары кызулыктан әсерәшеп салынышканнар. Бары түтәл өстен тутырып үскән аклы-кызыллы, зәңгәрле чәчәкләр генә кызудан ул хәтле аптырашмыйлар. Иртә белән бакчачы, бакчага кереп, аларның төпләренә су сибеп чыккан. Шуңар күрә алар рәхәтләнеп башларын зәңгәр күккә таба сузалар.

Менә бер түтәлнең нәкъ уртасында яңа гына ачылган ак Ләлә чәчәге утыра. Ул башын бүтән чәчәкләрдән югарырак күтәргән. Ул әле кичә кич белән генә ачылган. Дөньяны әле аның беренче тапкыр гына күрүе. Шуңар күрә ул исе китеп тирә-ягына карана. Тирә-ягы төрле чәчәкләр, төрле үләннәр белән тулы. Үлән араларында төрле матур кортлар, үрмәкүчләр сикерешеп йөриләр. Чикерткәләрнең чырылдавыннан колаклар тонарлык.

Чәчәкләрнең әйләнә-тирәсендә юка гына канатларын селкеп төрле матур күбәләкләр очалар. Аларның ак төслеләре бар, сарылары бар, кызыллары бар. Алар үзләре очып йөри торган чәчәкләр шикелле булып күренәләр. Күбәләкләр арасында умарта кортлары белән юллы-юллы соры шөпшәләр, юан-юан төклетуралар да пыжылдап очалар.

Ләлә чәчәге бу күбәләкләрнең, умарта кортланының, шөпшәләрнең кайнашып очуларын карап тора да аларның тик кенә, шаярып кына очмаганлыкларын күрә. Алар һәммәсе бертуктаусыз, бер чәчәктән бер чәчәккә кунып, чәчәк эчләреннән әллә нәрсә эзлиләр.

(Гарәфи Хәсәнов буенча)

2. Текстны игътибар белән укырга, андагы парлы сүзләрне күчереп язарга.

Агыйдел.

Тыныч кына аккан көмеш сулары, яшел тугайлары, кош-корт, киек җанварлар белән тулган урманнары, андагы җиләк-җимешләре, чылтырап аккан чишмә-инешләре Агыйделнең матурлыгына кабатланмас нур өстиләр. Аның ярына басып карап торсаң күңелне кузгата торган күренеш ачыла. Агыйделгә зәңгәр чишмәләр, бихисап сандагы эреле-ваклы елгалар кушыла. Тирә-юнендә сазлыклар, җикән һәм камыш үсә торган күлләр җәелеп яталар. Урман-әрәмәләр яр кырыйларына сырышып үскәннәр. Агыйдел турында халык кабатланмас шигырьләр иҗат иткән һәм җырлар юллаган.

Кайгы-сагышларны тарата торган, халык күңелен биләп алган су ул Агыйдел.

(Фирдәвес Гарипова буенча.)

Сүз төркемнәре.

Искәртмәле диктантлар.

1. Исемнәрнең астына сызарга, нинди килештә килүен билгеләргә.

Икесе дә мин үзем.

Вакыт табам мин көн дә

Шаярырга, уйнарга.

Кайчак ташлап эшемне,

 Чумам төрле уйларга.

Кайчак әни эш кушса,

Елыйсы килә минем.

Килә шул! Ни дисәң дә,

Төпчеге мин әнинең!

Әмма миңа таяна

Әнием һәр эшендә.

Ярата бит ул мине

Менә шуның өчен дә.

Ни кушса да мин аңа

Ярдәм итәргә әзер –

Теләсә нинди эшне

Эшли алам мин хәзер.

Әнигә ярдәм кирәк!

Ярдәм итмәс тә идем,

Ни дисәң дә, мин әле

Олы улы әнинең!

Бердәнбере әнинең! (68 сүз.)

(Роберт Миңнуллин)

2. Сыйфатларны табарга. Аларның дәрәҗәләрен билгеләргә.

Сентябрь.

Алтын көз килеп керде урманга. Яз башыдай, урманнар инде үтә күренә. Сары яфраклар гына кыштырдап коела.

Бик сәер вакыт ул. Үзе тын, үзендә, яз көнендәге кебек ук, җыр ишетелә…

Серкә үләннәре ерактан күзгә ташлана. Алар яз уртасында чәчәк аттылар. Нәни һәм ялгыз сабаклы иделәр. Хәзер, ак чәчәкләрен балкытып, кечкенә куак булып алдылар. Сабаклары вак җимешчекләр белән капланып, меңләгән орлыкларын сибәргә-үрчергә әзерләнәләр.

Ала миләүшәләр кар китүгә чәчәк аткан иделәр. Хәзер, көз килеп кырлар бушауга, ак чәчәкле, шунда ук өлгергән җимешле дә булдылар. Җимешләре бик кызык: өч якка ачылмалы. Капкачлары сай көймәләргә охшаган. Көймәләргә вак орлыклар тулган.

Алар янында кыр кыналары матурланып утыра. Пешергеч нурлардан, өшеткеч яңгырлардан сакланып, чәчәкләре яфрак асларына кача. Җимешләре бигрәк тә иркә: тар яшькелт шешә шикелле, үтә күренмәле. Ул җимешләр, кагылуга, бер яшькелт йомычкачык кына калдырып, шартлашып, орлыкларын коя. Шунлыктан аларны икенче төрле «тидермәс» дип тә йөртәләр.

(Гарәфи Хәсәновтан.)

3. Ирекле яки сайланма диктантлар

Бирем.

Күплек сандагы исемнәрнең килешләрен билгеләргә.

Март.

Яз-матурның якты йөзле кызы Март-матур… Күңелләрдә куаныч уты кабызып, күзләрдән шатлык яше тамызып, ничек үз вакытында килеп җиттең син! Күге дисәң, йөз чыту белми нурланып, кыр һәм болыннарны дисәң, якты чаткыланып, күзне камаштыра. Бүген Кыш бабай сине күпсенде, ахры. «Мин әлегә китәргә уйламыйм да!» — дип, иртәдән үк ян тәрәзәгә җил-җил сугылды, агач ботакларын чайкатты. Елгаларда – бозны, урманда – агачны, өйләрдә — бүрәнәне шартлатты, нәкъ мылтык аткан кебек булды. Яз-матур чигенә, Кыш бабай кире килә кебек тоелды. «Марта яуган кар – бакча җимешенә ярар,» — картлар шулай дип мыек кына сыпырдылар. Яуган бере файдага – бусы да артык булмас, янәсе.

Кич булгач, Кыш бабай тагын күзен ачты. Якты тамчыларга карады. Аларны туңдырып, түбә буйлап тезә башлады.

(Гарәфи Хәсәновтан.)

Искәрмә. Туры сөйләм искәртелә.

4. Җөмләләрнең төрләрен билгеләргә.

Апрель.

Ак каеннар язны тоеп алды: зифа кәүсәләреннән татлы су агызды. Аллы-гөлле күбәләкләр килеп җитте. Кырмыскалар да кузгалды. Туйганчы сыйланып, бер-бер артлы ак кәүсә буйлап югары үрмәли, түбәнгә йөгерә, шулай үз юлларында юкка чыга башладылар.

Алар ник озакка калмадылар соң? Ял итеп, тагын эчә башламадылар? Чөнки эш көтә үзләрен. Алар болай да кышын йоклап яттылар. Апрель-матур җир асты ояларын җылыткач, уянышып, кыймылдап алдылар. Аннары, җир астыннан чыгып, ял итеп яттылар. Ә инде икенче көнне бар хаста оядашларын кояш җылысына өскә ташырга тотындылар һәм чыгарган берен биек оялары тирәсенә ташыдылар. Ләкин ач килеш эшләп булмый бит! Үзара эш бүлешеп, кайберәүләре ризык табарга билгеләнде.

Аларның шулай бердәм булуларын күреп таң калам, ярдәмчел булуларын күреп сокланам мин.

Әй, ничек начар күрә үзләре! Исне мыеклары белән сизәләр. Исеннән юлны табалар, үз оя кырмыскаларын исләре буенча беләләр.

Ана кырмыскалар ни тикле эшчәннәр! Зарарлы бөҗәкләрне, һәртөрле кортларны дистәләп, йөзләп кыра торганга, искеткеч зур файда бирәләр.

(Гарәфи Хәсәнов.)

5. Исем һәм сыйфатларның астына сызарга.

Көз килде.

Әле кайчан гына ямь-яшел җәй иде. Кошлар җыры белән гөрли иде урманнар. Безнең тәрәзә каршында да зифа буйлы, бөдрә чәчле каен кызы җилфердәп тора иде. Җәй көннәрендә аңа нинди генә кош кунмады да ничек кенә сайрамады!

Ә хәзер дөнья тынып калды. Көз килде дә каен яфракларын асп-сары буяуга манып китте. Ә җил минем мескен дустымны кочаплап алды да дер селкетте. Сары яфраклары шыбырдап җиргә коелды. Бу көннәрдә кошлар да ерак-ерак илләргә китеп бардылар. Каен кызы яп-ялангач торып калды. Аңа бик салкын булыр инде.

Әмма борчылмыйм. Менә атна-ун көн узар да, ак тунын кигән кыш бабай килеп җитәр. Ул җирне ап-ак юрган белән каплап китәр. (119 сүз.)

(Нәби Дәүли.)

6. Исем һәм сыйфат кергән сүзтезмәләрнең астына сызарга.

Җәйге иртә.

Җәйге җылы көннәрнең берсе иде. Иртәнге кояш табигать белән исәнләште, җир өстенә көләч нурларын сипте. Җәйге табигать матурланып, җанланып китте.

Акрын искән җил тын су өстен җинелчә генә дулкынландырды. Иртәнге җил тавышын тыңлап торган вак камышлар күңелле генә кыштырдашып куйдылар. Җемелдек чык тамчылары белән дымланган куе үләннәр кояш нурлары астында тагын да яктыра төштеләр.

Кояшлы иртә меңләгән кошларны татлы йокыларыннан уятты. Алар киң һавада иркенләп канат җилпенделәр, азык эзләп очып киттеләр. Нурлы кояш һаман югары күтәрелде. Кичтән тынып калган иркен басуларда тормыш кайный башлады.

Тузанланган киң юллардан автомашиналар үтте. Басуларда көчле тракторлар гөрләште. Утлауга чыккан зур-зур көтүләр томанланган тау итәкләренә таралдылар. Җәйге аяз көннең гүзәл иртәсе менә шулай башланды. (110 сүз.)

(Шәриф Камал.)

Күрмә диктант.

Яздан аерып булмый Тукайны!

Язда килгән, язда ул янган.

Язы, киләчәге барлар ничек китсен,

ничек югалалсын дөньядан.

Апрель.

Кемнәр көтми ышанулар, гөлләр,

яшәүләр биргән бу айны?

Яздан, гаделлектән, киләчәктән

мөмкин түгел аеру Тукайны! (33 сүз.)

(Равил Фәйзуллин.)

Контроль диктант.

Актаныш кешеләре.

Бу тирәләрдә табигать гаҗәп матур. Сөзәк тау тезмәләрен каплап алган катнаш урманнар, җиләкле аланнар, боргаланып аккан Сөн елгасы җәелеп ята. Боларның һәммәсе бер күрүдә үк күңелдә тирән эз калдыра. Җәй көне генә түгел, кыш көне дә Сөн буйлары бик ямьле була.

Байсар якларының кешеләре дә табигате кебек үк матур. Матурлык тышкы күренештә генә түгел бит. Кешеләрне барыннан да элек хезмәт бизи. Мактаулы хезмәте өчен исемен җырларга кушып җырларлык, романнарга, хикәяләргә герой итеп кертерлек кешеләр бар монда. (76 сүз.)

(Малик Хәмитов.)

Аңлатмалы диктантлар.

Май.

Май-матур аяк басты туган ягыма!

Майсыз кар бетми, дигән сүзне дөресләгәндәй, урмандагы коры елга төбендә дә карның эзе калмады. Җирне сусыл яшь үлән, агачларны озын һәм кызгылт песиләр, яшел яфраклар каплады. Хәзер кая карама шунда чәчәк… Табигать нинди иркен сулый! Хәтта сылу каеннар да чынлап торып җылы көннәр җитүенә ышанды, җилемле һәм хуш исле яфрагын ача башлады. Яңгыр һәм якты чыклар белән юынып, озын саргылт алкаларында энҗе-тамчылар асылындырып, күз чагылдырырлык балкуын, яшь ара елмаюын күрүе нинди күңелле!

Тирә-яктагы күркәм үзгәрешләрне җимеш бакчасында үсеп утырган алмагачлар да шәйләде. Барын күреп, барына сокланып, ә бигрәк, чыннан да җылы көннәр килүенә ышанып, зур кызгылт бөреләрен ача башлады. (100 сүз.)

(Гарәфи Хәсәновтан.)

Зәңгәр чишмә авылы.

Диңгез сулары кебек зәңгәрләнеп уйный торган зур матур күл буена утырган бу авылны Зәңгәр Чишмә дип атыйлар.

Зәңгәр чишмәнең бакчаларында төрле төстәге чәчәкләр үсә. Җәй көне болыннарында елның елында яшел печән өлгерә. Анда кышкы суыкта солыдан кадерле хуш исле коры печән күп була. Таулары зәңгәр болытларга кадәрсузыла. Меңәр еллык карт наратлар, яшел чыршылар җәен – кышын яшәреп, шаулашып утыралар. Елгалар, күлләр буйлап уңдырышлы киң басулар җәелеп ята.

Вакытында яңгырлар яуса, бу яланнарның мамык кебек йомшак кара туфраклары ярты дөньяны туйдырырлык нигъмәт бирә. (81 сүз.)

(Галимҗан Ибраһимовтан)

Сайланма диктант.

Яңгыр турында җөмләләрне генә айлап язарга.

Май – матур аяк басты туган ягыма!

Актыккы язгы үзгәрешне күрим дә күңелле җәйне каршы алыйм мин дип, өйгә дә кайты керү юк. Гел юлда буласың. Яңгыр яуганда гына өйдән чыкмый торасың. Кайвакыт, аны Алдан сизсәң дә, өйдән чыгып, чыланып йөрисең, тәмам суга төшкән тавык кебек буласың.

Яңгырны ничек Алдан сизәм дигәндә, яңгыр теләнчесен әйттем ич. Әнә шул, мәчедәй ачы кычкырып, яңгырдан алдан әр килде. Мин андыйларны күп беләм. Ишетеп һәм сынап беләм. сынаганнар – күкнең ни төстә булуына да, чыкка һәм томанга, йолдызлар яктылыгына, һәртөрле кошлар авазына бәйләгән.

Кайчакта, әйтик, яңгыр булмый торгалый. Бигрәк тә җәен бар да яңгыр сорый. Кояш баш түбәсеннән төшми кыздыра. Җил дә исми, яфрак та селкенми. Менә юл буйлап тузан уйный бер заман. Күк тулы болытлар да, каралып, түбәнтен агыла. Бу – яңгыр килү билгесе. Менә шыбырдый да башлый. Җил басылса, ул озакка сузыла, басылмаса, тиз туктый.

Әйтик, болытның әсәре дә юк ди. Күк йөзе чеп-чиста. Ә шулай да бөркүлек сизелә, эсселектән хәл бетә. Маңгайга бөртек- бөртек тир чыга. Димәк, тиздән яңгыр коячак. Иртән башланса, бик тиз бетәчәк, төштән соң башланса, кичкә хәтле туктамачак.

Күк тулы сәләмә болытлар, ашыкмыйча, түбәнтен агылалар ди. Гел куера, гел авырая баралар, кич җиткәндә бар сәләмәләре бергә тоташып, җиргә үк салыналар ди. Озакламый, димәк. яңгыр булачак. Җил чыкмаса, иртәнгә тикле явып торчак.

Я булмаса, явачак яңгыр кичтән, кояш батуыннан беленә. Ул үзе уттай кыздыра. Үзе, шул матур килеш батмыйча, күк читендә бер зәңгәр тасма артына – болытларга кача. Шуннан инде иртәгесен яңгыр булачагын көт тә тор.

Яңгыр явам дисә, иртәгесен төштән ак томан, түбәнтен агыласы урынга. Акрынлап өскә күтәрелә. Карга һәм чәүкәләр берөзлексез каркылдап кычкыра, биектә чебен-черки тапмыйча, карлыгачлар түбәнтен оча.

Яңгыр яуганда, кинәт бытбылдыклар сызгырса, сабан тургайлары, яңгырлы күккә күтәрелеп, җыр яңгыратып торса, аның озакламый басылачагын, нурлатып кояш чыгачагын белдерә.

(Гарәфи Хәсәновтан.)

Искәрмә: сәләмә сүзе искәртелә.

Сүзлек: йомран –суслик (русча).

Күрмә-ишетмә диктант.

Агыла да болыт агыла.

Агыла да болыт агыла

Туган-үскән җирләр ягына;

Тәрәзәгә чиртер дә яңгыр

Нәрсә әйтер туганнарыма?!

Агыла да болыт агыла…

Роман кебек күңелле син, юл!

Азмы синдә гомер уздырдым,

Ничә кием чабата синдә,

Ничә кием итек туздырдым!

Роман кебек күңелле син, юл!

Ә син, яңгыр, искә төшермә

Итегемнең ничек икәнен…

Яланаяк килдем дөньяга,

Шулай гына, бәлки, китәрмен.

Ә син, яңгыр, искә төшермә!

Зират бит ул сабантуй түгел,

Нигә анда киенеп китәргә?

Бу дөньяның бер пар итеген

Нигә юкка әрәм итәргә?

Зират бит ул сабантуй түгел. (86 сүз.)

(Хәсән Туфан.)

Искәртмәле-сайланма диктант.

Парлы сүзләр кергән җөмләләр генә яздырыла. Бу сүзләрнең язылышы искәртелә.

Зәңгәр күлдә Ай коена.

Төннәре барлык кешеләр йоклап беткәч, бакалар бакылдаудан, кошлар сайраудан, яфраклар шаулаудан, җилләр исүдән туктагач Зәңгәр күлгә төшеп Ай коена икән. Чөнки ул чисталыкны бик яраткан. Бөтен тәнен исле сабын белән ышкый-ышкый икән дә күлнең иң тирән җиренә чума-чума рәхәтләнә икән. Ике учы тулганчы төнбоек чәчәкләре җыйганнан соң Ай үзенең болыттан ишеп ясалган баскычының йомшак басмаларына сак кына баса-баса күккә күтәрелә икән. Күккә менеп җиткәч кулындагы төнбоек чәчәкләрен әле бер якка, әле икене якка ыргытып уйнарга тотына. Ул чагында төн көндезге кебек яп-якты була, чөнки яңа гына Зәңгәр күлдә коенып чыккан айның тәне чип-чиста, җилләр йоклагач, болытлар да тыныч кына ята бирәләр. Ә Айга рәхәт, ашыкмый гына дөнья гизә, йолдызлар бер-берләренә зөбәрҗәт ташлар ыргытышып уйный башласалар йолдызларны тыеп тора икән.

Бер төнне гадәттәгечә Ай күлдә чума-чума коенып ятканда кинәт кенә җил уянган, чөнки җирнең җилдәге койрыгында ялгышып бер сукыр тычкан китереп баскан. Җил койрыгы авыртуга түзә алмыйча үрле-кырлы сикергән. Җил койрыгына өргән һәм дулкыннарны уяткан. Усал дулкыннар күлдә үсеп торган төнбоекларны йолыккан, кайберләре кулы авыртканчы ярны кыйнаган, ә кайберләре су читендәге бака ефәкләрен йолкып-йолкып эчкәрәк, Ай коенып ята торган төшкәрәк китергән. Айның тыны бетә башлаган.

Суга батудан Айны Айсылу исемле кыз коткарган. Менә бермәлне Айның түп-тәгәрәк, яп-якты йөзе күренгән. Ай кызның йөзенә үзен коткарган өчен якты нурларын ягып калдыра икән. Ә Ай үзенең якты нурын бары тик күңеле матур кешеләрнең йөзенә генә яга ала. Чын-чын.

(Фәнис Яруллин.)

Иҗади диктант.

Күп нокталар урынына тиешле сыйфатлары куеп язарга. Сыйфатлар астына дулкынлы сызык сызарга, алар бәйләнгән исемнәр астына туры сызык сызарга.

Бакчасы бабай Чулпанга …, … бер алма бирде. Ул алма шулкадәр … , шулкадәр … , шулкадәр … һәм шулкадәр … исле иде.

Кыз … күзләре белән … итеп … алмага карап торды. Ләкин ул … алманы ашарга ашыкмады. Чулпан кулындагы алманы иң … иптәшләре белән бүлеп ашады. Алар алманың … төшләрең мәктәп бакчасына якынрак бер җиргә утырттылар.

Күп тә үтмәс, ул орлыклардан тагын да … алмалар үсәр. (66 сүз.)

(Идрис Туктар.)

Сыйфатлар: түм-түгрәк, кып-кызыл, зур, матур, тәмле, хуш,моңсу, озак, тәмле, кызыл,якын, вак.

Аңлатмалы диктант.

Сыйфатлар астына дулкынлы сызык сызарга.

Июнь.

Яз әле үтеп бетмәде. Түбән һәм дымлы җирләрдән кызгылт казаяклар, колы һәм коры җирләрдә сары тузганаклар — әле бу ике язгы чәчәк шулай ди. Аларга энҗе чәчәкләр дә кушыла. Күк күкри, яшен яшьни бирә, ә эре яңгыры, шыбырдап калыйм дип, тынуны белми.

Яз-матур һәм күңелле җәй – янәшә атлый. Җир җиләкләре чәчәк коя башлады. Вак яшел төймәләрен күрсәтте. Берсе – билгесе, икенчесе – җәй билгесе.

Күңелле җәй ишек ачып керде! (65 сүз.)

(Гарәфи Хәсәнов.)

Түгәрәк алан.

Нәфисәләр, урман авызыннан кереп, тар сукмактан бераз барганнан соң, иренчәк агымлы кечкенә инешне узып, бер ачыклыкка килеп чыктылар. Түгәрәк алан дигәннәре шул идее. Аның калку түрендә яшь имән, өрәңгеләр түгәрәкләнеп утырган. Мәҗлес уртасына, гүя үзенең акыллы сүзен көткән күп санлы ыруына киңәш бирергә җыенган борынгы аксакалдай, мәһабәт гәүдәле карт бер имән чыгып баскан. Шәфәкъ яктысыннан карт имәннең түбәсенә тонык кына алсу шәүлә эленеп тора. (65 сүз.)

(Гомәр Бәшировтан.)

Контроль күчереп язу.

Өзекне укы. Күп нокталар урынына бирелгән сыйфатларны куеп, күчереп яз.

Сызылып … таң атты. Каракош сырты артыннан … кояш күтәрелде. Күк йөзе … төс алды. Һава суытып җибәрде … . Төн буе буранлап яуган … кар … салкын белән җиргә ябышты. Кинәт бөтен дөнья яктырып китте. Юл буйларында карга күмелеп бетмәгән маяклар калыкты, … кар эчендә утырган … өйләр күренде.(49 сүз.)

(Гариф Галиев.)

Сыйфатлар: чалт аяз, кечкенә, алсу, кып-кызыл, ап-ак, җепшек, иртәнге, кышкы.

Бирем: артыклык дәрәҗәсендәге килгән сыйфатларның астына сызарга.

Сайланма диктантлар.

Кисәкчәләр кергән җөмләләрне сайлап язарга, кисәкчәләрнең астына сызарга.

Балык тоту.

Әтисе белән бергәләп, Таҗи балык тотарга барды.

Көн әле бик иртә. Кояш та юк, ә шулай да якты. Су өсте тып-тын. Өф иткән җил дә юк.

Билгеле, мондый вакытта балыклар яхшы чиртәләр, кармакны бер дә тик тотмыйлар. Калкавычны су төбенә алып төшеп китәләр. Таҗинең әтисе балыкларны сөйри дә чыгара. Таҗи аларның барысын да чиләккә җыя бара. Менә инде аларның балык сала торган чиләкләре дә тулып килә. Балык бик шәп эләгә. Шуңа күрә выкытның үтүе дә тоелмый. Әнә инде кояш та күтпән күтәрелеп килә. Таҗи аны сизмәде дә. (82 сүз.)

(Абдулла Алиш.)

Ия белән хәбәрне сайлап язарга.

Язгы аваз.

Дуамал бураннары, чатнаган суыклары белән бергә кыш үтеп китте. Сиздерми генә язда килеп җитте.

Апрель башына кадәр торган суыклар кинәт югалды. Кар челтәрләнеп эри, суга әйләнеп ага башлады. Урамнарда, шарлап, гөрләвекләр йөгерергә тотынды. Елгалар күпереп шартладылар да кәрәзләнә башлаган боз тауларын еракларга алып киттеләр. Җир өсте чуп-чуар булып калды. Көннәр тәмам җылынды. Бөдрә чәчәкле яз дөньны тулаем үз хөкеменә алды. (62 сүз.)

(Галимҗан Ибраһимовтан.)

Сүзлек диктанты.

Аз-маз, аккош, алъяпкыч, ашъяулык, бала-чага, балачак, бераз, бервакыт, беркөнне, гөлчәчәк, гөлҗимеш, дус-иш, дымсу, иге-чиге, йорт-җир, кайвакыт, карабодай, китапханә, кош-корт, кул-аяк, көнбагыш, көньяк. (22 сүз.)

Көнбатыш, көнчыгыш, көн-төн, очсыз-кырыйсыз, Сабантуй, савыт-саба, ташкүмер, тирә-юнь, тирә-як, халыкара, хытын-кыз, эзтабар, явым-төшем, өчпочмак, һәрвакыт, һичбер, һәркем, һәрнәрсә, аръяк, берьюлы, елъязма, күпъеллык. (22 сүз.)

Иҗади диктант.

Бирелгән сүзләрдән парлы сүзләр ясап язарга.

ара — …                                 аш — …                          кош — …

хатын — …                            ак — …                            кыз — …

бала — …                               алтын — …                     әйләнә — …

көн — …                                 кием — …                      тирә — …

җиләк — …                             азык — …                       өс — …

тимер — …                              урын — …                      туган — …

ата — …                                   иртә — …                       аллы — …

Бирелгән сүзләрдән мөмкин кадәр күбрәк кушма сүзләр төзеп язарга.

бер, …

һәр, …

көн, …

һич, …

Бирелгән сүзләрдән кушма сүзләр ясап язарга.

Озын, яр, таш, көн, канат, борын, багыш, күмер, баш, ак, кала, кош.

Аңлатмалы диктант.

Парлы сүзләрнең астына сызарга.

Таштугай.

Таштугай авылы табигатьнең иң матур урынында урнашкан. Көньяктан киң болын сузыла. Болын буенда җиләк-җимеш бакчасы. Бакча көнчыгыштан берничә километрга сузылган катнаш урманнар белән тоташа. Бу урман бакчаны җил-давылдан, хәвеф-хәтәрдән саклый.

Менә җәйге ял вакыты якынлаша. Олылар бездән җәйге ял вакытында бакча эшләренә булышырга сорадылар. Без бертавыштан риза булдык.

Беренче көннән үк без бик тырышып эшкә чумдык. Әби-бабайлар һәм әти-әниләр безнең тырышып эшләгәнне күреп шатландылар. (64 сүз.)

(Гариф Галлиев.)

Контроль диктантлар.

Беренче абзацта ия белән хәбәрнең астына сызарга. Икенче абзацтагы беренче җөмләдә сүзтезмәләрне аерып күрсәтергә.

Җылы яңгыр.

Иртән көн матур иде. Кинәт көнбатыштан болыт күтәрелде. Йомшак кына яңгыр җиле исте. Бакчадагы агач яфраклары җәйисен аңкытып җилфердәштеләр. Күктә кошлар чыркылдап очты. Мондый көннәрд яңгыр болыты бик тиз килә бит. Менә эре тамчылар  шып та шып төшә башладылар.

Җылы яңгыр көчәйде. Яңгыр суы урам читендәге канауларга сыймады, тротуар өстеннән акты.

Шаулап килгән яңгыр болыты, ничек тиз килеп җитсә, шулай ук тиз үтеп тә китте. Кояш, элеккедән дә матуррак булып, болыт астыннан чыкты. Күктә аллы-гөлле төсләргә буялган салават күпере калыкты. Җәйге җылы яңгырдан соң гына була торган саф һава күкрәкләрне рәхәтләндерде. (33 сүз.)

(Г. Бакировтан)

Искәрмә: өтерләр искәртелә.

Сорау җөмләләрнең астына сызарга. Янәшә тартыклы сүзләрне сайлап язарга.

Һич көтмәгәндә үрдәк тавышы! Күлдән ишетеләме соң? Күлгә колак салыбрак тыңлыйм. Юк, тавыш аннан килми икән. Шушы мин торган урман алдыннан, ялгыз куактан килә икән. Бәлки, кыр үрдәгедер ул? Әмма ни өчен урман алдыннан? Анда кыр үрдәгенә ни калган? Мин якынрак барып карадым. Җан иясеннән берни юк! Шунда әлеге зат та кычкырудан туктады. Бу нинди серле зат булыр? Агачта… бака утыра! Ниндидер соры бака! Дәү иде дисезме? Юк, бармак шае гына ул. Шул үрдәк булып кычкырган. (75 сүз.)

(Гарәфи Хәсәнов.)

Исем.

Сүзлек диктантлары.

Исемнәрнең килешләрен билгеләргә.

Казаннан  кайтты, Бөек Ватан сугышында катнашкан, урманда үсә, күлмәкне юды, Мәскәүгә бару, алъяпкычны киде, мәктәпкә керә, кояшка охшаган, тамчылардан җыела, диңгезгә коя, тәрәзәдән керә.

Шигырьләр сөя, ишекне япты, җәйдә ял итү, китапны алыштыру, камырдан ясау, кибеттән чыгу, әбиләргә бару, Агыйделдә йөзү, тауга менде, сыйныфның укучылары, бакчада эшли. (47 сүз.)

Җәя эчендәге исемнәргә тиешле кушымчалар куярга, килешен билгеләргә.

(Кунак) бардык, (җәй) сагындым, (бакча) кермәгез, (мәктәп) кайттылар, (җир) ята, (эт) курыкмыйм, (театр) бардым, (күнегү) үтә,(көнбатыш) чыга, (агач) сындырмагыз, (бәйрәм) булдым, (гөл) су сиптем, (әти) уңганлыгы, (шатлык) сикерде. (29 сүз.)

Контроль күчереп язу.

Исемнәрнең килешләрен билгеләргә, санын  күрсәтергә.

Яңгырдан соң.

Кояшлы җәйге көннәрдә күгелҗем күк йөзен карасу болыт каплап ала. Ара-тирә җылымса яңгыр явып уза. Ул киң кырларны, яссы тугайларны шифалы дымга туендыра.

Әле генә карасу-кучкыл төстә айкалган куе болып катлавы күксел төскә әверелә. Ул энҗедәй җемелдек яңгыр тамчылары белән юылган төсле була. Бераздан ерак урманнар, текә кыялы таулар артына китеп югала.

Яшькелт уҗым басуы калку үрләр артындагы зәңгәрсу офыкка тоташа. Ул әкрен җилдә салмак кына тирбәлә. Җәйнең дымлы һавасы аны шулай иркәли. (75 сүз.)

(Натуралист язмаларыннан.)

Сайланма диктантлар.

Ялгызлык исемнәрне сайлап язарга.

Сабан туенда.

(Паркта.)

Безнең авыл янында,

Каенсар уманында

Бик зур сабан туе була

Һәр ел июнь аенда.

Казаннан да килгәннәр,

Мәскәүдән дә килгәннәр,

Бәрәскәдән, Мәтәскәдән –

Бик күп, бик күп җирләрдән.

Бөтен дөнья төялеп

Күчеп килгән диярлек.

Әхмиләрнең Акбае да

Килгән безгә ияреп. (36 сүз.)

(Бари Рәхмәт.)

Исемнәрне сайлап язарга, килешләрен күрсәтергә.

Карабодай.

Карабодай – бик кыйммәтле ярма. Химик составы буенча карабодай бөртеге кыяклы ашлыклар бөртегенә якын тора. Моннан башка тагын бөртектә минераль тозлар күп була, аларның күбрәк өлеше тимер һәм фосфордан гыйбарәт. Карабодай ярмасы ашказанында яхшы эшкәртелә һәм диетик ашамлык буларак тәкъдим ителә.

Карабодай саламы туклыклылык сыйфаты буенча кыяклы сабан ашлыклары саламына якын тора.

Карабодайдан умарта кортлары бал җыялар. Бу яктан да аның әһәмияте бик зур.

Карабодай Татарстанда да игелә. (66 сүз.)

(«Ватаным Татарстан» газетасы.)

Искәрмә. Диетик, фосфор,минераль тозлар сүзләрең тактага язып куярга.

Хәтер диктантлары.

Елгабызны калын боз каплады,

Боз өстеннән аксыл җилләр ага.

Хәлең ничек, елга? Мин кидем бит!

Гел эндәшәм шулай килгәч аңа. (20 сүз.)

(Рөстәм Мингалим.)

Мәкальләр.

1. Мич башында ятып икмәк булмас.
2. Язгы көн ел туйдыра.
3. Һөнәр – кулдагы алтын беләзек.
4. Эше юк әтәч булып кычкырыр.
5. Иртәнге эшеңне бүген эшлә. (22 сүз.)

Иҗади диктантлар.

1. Хикәянең ахырын уйлап язарга.

Кышкы уен.

Быел кыш кар бик күп яуды. Кыш салкын килде. Менә бүген дә агачларны бәс сарды. Булат, чаңгысын тотып, урманга юнәлде …

2. Бирелгән сүзләрне кертеп, 5-6 җөмләдән торган хикәя язарга.

Җәйге каникуллар.

Елга, урман, алан, чәчәкләр, җиләкләр, туп, ял.

Искәртмәле һәм аңлатмалы диктантлар.

Яз.

Яз март аеннан башлана.

Инде көн урталарында кояш шактый җылыта башлый.

Кояш инде күктә, кыштагы кебек күренеп кенә китмичә, озак тора башлый. Шунлыктан көннәр озая, төннәр кыскара.

Карлар, бозлар эриләр. Су өстендә көймәләр, пароходлар, ак фаруслар пәйдә була.

Кышның озынлыгыннан ялыккан кошлар, хайваннар инде җанланалар.

Әкрен-әкрен чебеннәр, черкиләр, күбәләкләр күренә башлыйлар.

Кыйбла якка вакытлыча киткән канатлы кунаклар үзебезгә кайталар. Кырларда, болыннарда яшеллекләр күренеп, агач башларында кошлар чырылдаша башлыйлар.

Агачлар, куаклар яфрак ярып зиннәтләнәләр.

Һәр җирдә тереклек, хәят күңеллелек башлана. (80 сүз.)

(Габдулла Тукайдан.)

Искәрмә. Хәят, зиннәтләнү, фаруслар сүзләре аңлатыла.

Яшенле яңгыр.

Кояшлы матур көн иде. Авыл тып-тын. Барлык халык болынга печән җыярга китте. Ниязлар да юлга чыктылар. Менә алар урманга барып та җиттеләр. Нияз урман аша юлны белми иде. Малайлар адаштылар.

Шул арада каяндыр кара болыт килеп чыкты. Коеп яңгыр ява башлады. Ялт-йолт яшен яшьни, күк күкри.

Кинәт ява башлаган яңгыр, кинәт туктап та калды. Ялт итеп кояш чыкты. Бик югарыда, биек агач башларында Салават күпере күренде. Һава бөркүләнеп китте. Черкиләр, озынборыннар тагы да күбәйде.

Малайлар тар гына сукмактан китеп бардылар. (79 сүз.)

(Л. Ихсановтан.)

Биремнәр.

1. Җөмләне сүз төркемнәре ягыннан тикшерергә.

1 вариант. Зәңгәр күлдә аккш йөзә.

2 вариант. Киң кырларда арыш дулкынлана.

2. Бирелгән фигыльләрне боерык фигыль формасында язарга.

1 вариант.Чигә, куя, каба.

2 вариант. Чага, тоя, чаба.

3. Тексттагы рәвешләрнең астына сызарга.

Шомырт агачының бәйрәме.

Язгы кояш җылыта. Чияләр һәм алмагачлар язгы җилләргә горур гына баш ияләр. Алар әле үзләренең чәчәк бөреләрен ачар-ачмас кына утыралар.

Шомырт бу көннәрдә язның хуш исләрен тарата. Аның нәни ак күбәләкләрдәй нәфис чәчәк таҗлары шомыртның шатлыгын еракларга сибә.

Шомыртка бу бәйрәмгә бал кортлары һәм нәнә коңгызлар да килә. Шомырт аларны татлы ширбәт белән сыйлый. Безгә дә елмаеп, баш ия. Безгә берәр тәлгәш чәчәк бүләк итә. (65 сүз.)

(Р. Төхфәтуллин.)

Биремнәр.1. Җыйнак җөмләне җәенкеләндерергә.

                     Сандугачлар сайрый.

                 2.Текста шомырт сүзенең килешләрен билгеләргә.

                 3.Мәкальләрне язып бетерергә:

                                  Кем эшләми — … .

                                  Җиде кат үлчә — … .

Сыйфат.

Сүзлек диктантлары.

Акыллы, алдынгы, гади, гадел, гүзәл, ефәк, зәңгәр, иксез-чиксез, йомшак, караңгы, коточкыч,коңгырт, кыек, кыю. (14 сүз.)

Очсыз-кырыйсыз, пычрак, соры,пөхтә,төгәл, юеш, юньле, өлгер, ямьле, ап-ак, күңелле, суык, җылы, яп-якты, сөйкемле, җитез. (16 сүз.)

Хәтер диктантлары.

Яз иртәсен котлагандай,

Матур булып,

Зәңгәр күкне каплап алды

Аксыл болыт.

( Н. Арсланов.)

Дару үләннәре.

Сары мәтрүшкә.

Мәтрүшкәнең көрәнен

Бардыр инде күргәнең,

Ә мин буллам сарысы.

Шәп доктор дип, кешеләр

Мактый мине барысы.

Энҗе чәчәк.

Ак энҗеләр төсле мин,

Исле гөлдән исле мин.

Аңкып торам урманда,

Дарулы да , агулы да –

Сак була күр җыйганда.

Гөлбадран.

Бик күп чиргә дәва мин,

Бер уколсыз дәвалыйм,

Иң оста доктор сыман.

Ә шифалы чәчәгем

Кызгылт – сары таҗ сыман.

(Хакимҗан Халиков буенча.)

Иҗади диктант.

Тиешле сыйфатларны куеп, җөмләләрне  языгыз.

Җәйге лагерь.

Паровоз (соңгы) гудокны бирде. (Шат) күңелле, (көләч) йөзле балалар вагонның (ачык) тәрәзәләре аша кул болгадылар. Алар озатырга килгән ата-аналары һәм туганнары белән шулай саубуллаштылар.

Поезд балаларны (яшел) урманга алып китте. Лагерь урмнның (иң матур) җирендә урнашкан. (Төз) һәм (матур) нарат агачлары арасыннан сузылган (киң) юл белән алар шактый бардылар. Менә лагерьга килеп җиттетеләр. Тәрбиячеләр укучыларны ачык йөз белән каршы алдылар. (61 сүз.)

(«Сабантуй» газетасыннан.)

Тиешле сыйфатларны куеп, җөмләрне язып бетерегез.

Алма (кызыл), ә лимон (сары). Китап (калын), ә дәфтәр (юка). Агач (биек),ә куак (тәбәнәк). Куян (куркак), ә бре (усал). Тимер (авыр), ә мамык (җиңел). Диңгез (тирән), ә елга (сай). Кыш (салкын),ә җәй (эссе).

Төрле дәрәҗәдәге сыйфатлар кулланып , хикәяне дәвам итәргә.

Язгы урман.

Ямьле май ае җитте. Балалар урманга киттеләр. …

Бирелгән мәкальләргә тиешле сыйфатларны куеп язарга.

1.Иптәшең үзеннән … булсын. 2. … булса да, … итеп ал. 3. … кунак китәр вакытын үзе белер. 4. Үз илем — … бишек. 5. … сүз, таш яра. 6. Эшләп ашасаң, … булыр.

Сыйфатлар: тәмле, яхшы, күп, аз, әдәпле, алтын, туры.

Нокталар урынына антоним сыйфатлар куеп, мәкальләрне күчереп язарга.

1.Ялкау кеше – яфрактай, … кеше – имәндәй.2. Кечкенә чишмәләрдән … елгалар була. 3. Эше ачы булса, ашы … булыр. 4. Сүз күп җирдә эш … була. 5. Бауның озыны, сүзнең … яхшы. 6. Хезмәтнең тире ачы булса да, җимеше …. 7. Олы өйгә ни кирәк, … өйгә шул кирәк. 8. Яхшыдан өйрән, яманнан ….

Сыйфаилар: яманнан, зур, аз, эшчән, тәмле, кыскасы, татлы, кечкенә.

Сайланма диктантлар.

Сыйфатларны сайлап язарга.

Син усал түгел икән…

Усал бабай диләр иде,

Ә син әйбәт икәнсең.

Тәрәзәмә нинди матур

Бизәк ясап киткәнсең.

Бабай, инде карт булсаң да,

Әле яхшы күрәсең:

Елак куян малаена

Ак тун тегеп биргәнсең.

Уңган икәнсең, Кыш бабай,

Бер төндә тау өйгәнсең.

«Нәни дусларым шатланып

Уйнасыннар,» — дигәнсең.

Усал бабай диләр иде,

Шаян бабай икәнсең.

Сизмәдем дә — битләремне

Алланганчы үпкәнсең.

( Җәүдәт Дәрзаман.)

Сыйфатларны үзләре бәйләнгән исем белән сайлап язарга.

Гөлләр.

Гөлләр арасында иң яратканым – тамчы гөл минем. Бигрәк матур шул аның чәчәге! Бөреләнүгә үк, нәкъ тамчыдай була. Ә берничә көн үтүгә, тамчы сыман бөре ачыла башлый һәм зурайганнан – зурая, аннары бик матур зәңгәр кыңгырауга әйләнә.

Сезнең дә күргәнегез бардыр инде аны. Нинди генә буяулар юк аның төсендә! Бармак белән кагылсаң, күңелле тавыш чыгарып шалтырар төсле тоела ул зәңгәр кыңгырау.

Үткән яз уку елын тәмамлап кайттым да бер көн тамчылы гөл утырттым. Җәй буе шактый зур булып үсте ул. Юан-юан берничә ботак чыгарды. Сентябрь килеп җиткәндә, аның өсте чәчәккә күмелгән иде.

Беренче сентябрь көнне бер кулыма – портфелемне, икенчесенә тамчылы гөлемне тоттым да мәктәпкә киттем. Көн шундый матур, шундый җылы!

Классташ кызларым да гөлләр китергән. Тәрәзә төпләрен гәлләр бизәгәч, безнең класс яңа күлмәк кигән Кеше төсле чибәрләнеп китте.

Әгәр берсеннән-берсе матуррак чәчәкле шушы гөлләр булмаса, минем тамчы гәлем берүзе ятим бәбкә шикелле моңаеп утырыр иде бит!

(Мәсгут Кәримовтан.)

Октябрь.

Октябрь-матур нинди шук, нинди наян диген син! Килү белән, төньяктан кара тузгак болытларын күк йөзенә таратып та алды. Урамга чыгар хәл калмады: аяк асты пычрак, ә көзге җил үзәкләрне өзә. Ул инде болында яшел курпыларны таптады, бутап һәм егып бетерде. Яфракларны әйләндереп-тулгандырып очырды, җиргә салып, җылы юрган түши башлады.

Имән яфраклары бирешмәде. Баһадир имәннәр шәрәләнергә ашыкмады.

Озакламый кар явар. Алдагы кышны кайгыртып, җәнлекләр хәзер оя җайлыйлар. Әнә аланда соры үлән арасыннан шуышкан агулы кара елан күренде. Кояш еланны иркәләде. Ак бәсне чак-чак эретте, су өстендәге бозга көче җитмәде. Елан шунда юан чыбык булып турайды. Үзенең очлы койрыгын бөтереп, соңгы кат тупа башын күтәрде, шуышып агачның юан тамырлары астына кереп югалды.

(Гарәфи Хәсәнов.)

Контроль диктантлар.

Сыйфатларның астына сызарга, дәрәҗәләрен күрсәтергә.

Миләш тәлгәшләре.

Мин көзге урманда йөрим. Агачлар яфрак коя. Юллар һәм сукмаклар алсу, карасу-кызыл яфраклар белән түшәлә. Тирә-якта яфрак оча.

Соры болытлар арасыннан ара-тирә кояш карый. Урман эче яктырып китә. Төз буйлы каеннар тагын да аграк булып күренә.

Шуларның берсенә миләш сыенган. Көзге кыраулардан, беренче кардан соң әчкелтем җимешләренә бал тәме кергән.

Урман эченәрәк атлыйм. Күзем түгәрәк Кызыл төймәләрен таккан тагын бер миләшкә төшә. Ботакларына купшыл чыпчыклар кунган. Җәйнең соңгы җимеше белән сыйланалар алар. (73 сүз.)

(К. Тәхәү.)

Язгы урман.

Апрельаенда көннәр озая. Авыл янындагы коры елгада кар ята, ә урманда тәүге чәчәкләр күренә, бүре курысы куаклары алсу утлар кабыза.

Чикләвек куаклары да язгы бәйрәмне башлап җибәрәләр. Алтын алкалары бигрәк матурлар. Умарта кортлры алтын алкаларга сыралар, Кызыл чәчәкләргә куналар. Теге ал чәчәкләрне дә читләтеп узмыйлар. Хәйләкәр дә соң куаклар. Ал яки кызыл чәчәкләр – шул алтын кортлар күрсен өчен, ә алка чәчәкләр – җил тоткарлмый үтсен өчен: язгы җил чәчәк тузаннарын очыра. (69 сүз.)

(Гарәфи Хәсәновтан.)

Бирем. Хикәядән өч гади дәрәҗәдәге сыйфат сайлап язарга һәм чагыштыру дәрәҗәсендә күрсәтергә.

Искәрмә. Тыныш билгеләре искәртелә.

Аккош.

Сыйфатларның астына сызарга, дәрәҗәләрен күрсәтергә.

Һәр тарафта тынгысыз гөрләвекләр челтери. Инде су читләре боздан арчылган. Кичләрен, кояш баер алдыннан, кар өсләре алсу төскә керә. Шул вакытта күл өстендә кошлар төркеме күренә. Аларның озын зифа муеннары – алга, әкыска һәм көчле аяклары артка сузылган. Аккошлар киң канатларын бик салмак кына селтиләр.

Менә алар алсу күл өстенә төшеп утыралар.

Аккош күле. Ләкин хәзер күбесенең кошлары юк. Әрсез кешеләр аларны биздергән.

Аккошлар – сак кошлар. Алар тынычлык, саф һава һәм көмеш су яраталар. Сез моны  һәрвакыт исегездә тотыгыз! (77сүз.)

(Гарәфи Хәсәнов.)

Алмашлык.

Хәтер диктантлары.

Табышмаклар.

1. Канаты бар – җилкенми,

Эче җылы – җил тими.

Корыч йөрәкле кош ул.

Безнең яраткан дус ул.

(Самолёт.)

2. Иртә белән чыга,

Кичен югала,

Аның урынына

Иптәше кала.

(Кояш, ай.)

3. Вак кынадыр үзләре,

Ялтырыйдыр күзләре.

(Йолдызлар.)

4. Үзе бүрек кебек кенә,

Кигән туны энәле,

Бу кембула, кайда яши,

Берәрегез беләме?

(Керпе.)

Сайланма диктантлар.

Алмашлыкларны сайлап язарга, зат, сан, килешен күрсәтергә.

Сыерчыклар килгән!

Язгы җылы көннәрнең берсе иде. Улым бүлмәгә йөгереп керде дә, сыерчыклар еилгәне әйтте.

Без икәүләп өй алдына чыктык. Каен ботакларына берничә сыерчык кунган икән. Аларның чем-кара түшләре кояш нурларында җемелдәп тора.

Ул да булмады, сыерчыкларның берсе кинәт урыныннан кузгалды да ояга кереп китте. Эчтә пыр тузыналар. Берничә секунд та үтмәгәндер, оядан чыпчык атылып чыкты да тиз генә куаклар арасына кереп посты.

Чыпчык артыннан ул ясаган йомшак мендәр дә тышка очты. Бераздан сыерчык оядан чыкты һәм ботакка кунды.

Мин шунда шатлыгыннан нишләргә белмичә сикергәләп торган улыма кошларның файдасы турында сөйләдем. Кошларның күбесе бер көн эчендә үз авырлыгы кадәр бөҗәк ашый.

Безнең язгы кунакларыбыз менә нинди файдалы кошлар алар!

(Н. Толоконников.)

Контроль диктант.

Зат алмашлыкларының астына сызарга, затын, санын билгеләргә.

Кошлар.

Кошлар көз көне җылы якка очып китәләр – урманнар бушап кала. Яз җитү белән алар тагын кайталар. Гаҗәеп матур тормыш башлана.

Кошлар монда, безнең янда булганда, урман чыр-чу һәм җыр тавышлары белән тула. Кайдадыр бүтән җирдә, диңгез һәм таулар артында, урманнар буш һәм саңгырау булып калалар. Без андый чакта сагынабыз, җәен кошларның җыр һәм матур авазларын күбрәк тыңлап калмаганбыз дип, үз-үзебещне тиргибез.

Су дулкынының яз саен үзеннән үзе артуына ияләнгәнбез без. Әгәр бервакыт ул артмаса? Болыт сирәкләнмәсен өчен без барысын да эшлибезме соң?

Җир өстендә кошлар дулкыны, тере болытлар күченә. Алар өстендә күк йөзе сафмы соң? Алар астында җир мөлаеммы соң? (99 сүз.)

(Н. Сладков.)

Искәрмә. Мөлаем сүзе аңлатыла.

Фигыль.

Хәтер диктантлары.

Әминә.

Күрше кызы Әминә

Шундый акыллы менә:

Егылса да еламый,

Сеңлесен дә кыйнамый.

Елаганда юата,

Курчак биреп уйната. (15 сүз.)

(Әнәс Кари.)

Такмак.

Без уйныйбыз, уйныйбыз,

Якты көннән туймыйбыз;

Кулны кулга чаба-чаба

Көләбез дә җырлыйбыз.

Без биибез, безнең яшь чак, шат чак,

Шуңа биеп кул чабабыз чат-чат! (23 сүз.)

(«Гөлбакча» китабыннан, 1990 ел.)

Контроль күчереп язу.

Боерык фигыльләрнең астына сызарга, затын, санын күрсәтергә.

Ләйсән ява.

Бизәкләнгән төсле булды

Бөтен һава:

Кар өстенә шыбыр-шыбыр

Ләйсән ява.

Ләйсән,ләйсән!

Иң беренче

Язгы яңгыр!

Көчлерәк яу,

Күңелләрне син куандыр.

Җир өстенә яткан карлар

Эреп бетсен.

Басуларда эш кайны        сы

Көннәр җитсен,

Без чыгарбыз бакчаларга

Ул көннәрдә,

Яшелчәләр утыртырбыз

Түтәлләргә. (41 сүз.)

(Әнәс Кари.)

Сайланма диктантлар.

Боерык фигыльләрне сайлап язарга, барлык һәм юклык формаларын күрсәтергә.

Бала йокысы.

Ак мамык мендәрнең

Эченә күмелдеп,

Ул йоклый, төсенә

Сокланып үләрлек!

Шылт иткән тавыш юк,

Бүлмәдә шундый тын.

Кешеләр сөйләшә

Үзара шыпыртын.

Чү, акрын! Идәнгә!

Нык басып йөрмәгез!

Йоласын туйганчы,

Уята күрмәгез!

Күрегез: никадәр

Кадерле баланың

Йокысы да назлы

Күңленә ананың!

(Муса Җәлил.)

Фигыльләрне сайлап алып язарга, заманнарын билгеләргә.

Сәгать.

Сәгать суга: «Даң, даң!..»

Хәбәр бирә таңнан:

Бакчага барырга

Унбиш минут калган.

Сикереп торды Марат,

Күрә — эшләр харап.

Тагын соңга калган

Шул йокыга карап.

Сәгать йөри: «Келт-келт!..

Тиз бакчага кит,кит!..»

Маратаңа дәшә:

-Тукта, мине көт,көт!..

Сәгать җырлый: «Диң,диң!..

Мин бит туктый белмим.

Моннан ары, зиң,зиң!

Миңа карат йөр син!..»

(Муса Җәлил.)

Иҗади диктантлар.

Боерык фигыльләрнең барлык һәм юклык формаларын куеп язарга.

1.Акчаң булмаса да, вөҗданың ….

2. Кеше холкын күзәт, үзеңнекен ….

3. Киемеңне – яңа чагында, намусыңны яшьтән ….

4. Мал белән бай булма, күңелен белән бай ….

5. Кунак ишегеңне ачса, син йөзеңне ….

6.Аз булса да, күп итеп ….

7. Яхшылыкны онытма, яманлыкны исеңдә ….

8. Аз сөйлә, күп ….

9. Ике уйла, бер ….

10. Сөйләп күрсәткәнче, эшләп ….

Фигыльләр: эшлә, булсын, күрсәт, эшлә, төзәт, тотма, сакла, ал, бул, ач.

Түбәндәге сүзләрне һәм сүзтезмәләрне кертеп, 7-8 җөмләдән торган хикәяләр төзеп язарга.

Безнең мәктәп.

Урнашкан, төзелде, киләбез, яратабыз, уйныйбыз, йөрибез, укыйбыз, шатланабыз, горурланабыз,сагынырбыз, киткәч, тәмамлагач.

Язгы урман.

Кояш җылыта, кошлар кайтты, чәчәкләр ата, яфрак ярды, гөрләвекләр ага, көтеп алабыз, каен бөре кабыкларын шартлата, җил исә, җәй җитәр.

Җәйге каникулда.

Җитте, тәмамладык, чыктык, шатландык, бардык, күрдек, әзерләндек, тырыштык, чыныктык, уйнадык, катнаштык, сагынып килдек.

Үткән заман хикәя фигыльләрне киләчәк заман хикәя фигыльләр белән алыштырып язарга.

Ноябрь.

Төссез һәм соры көннәр үтеп киттеләр. Яктылык кимегәннән-кими бара. Соң яктыра, тиз караңгылана – көннең көн диярлеге калмады. Елның бер генә ае да яктылыкка бу чаклы саран түгел.

Төннәрен бик нык суытып җибәрде. Җыелган суларга карындык япты, инешкә дә кагылды, аның өстенә җәяүләп йөрерлек итеп боздан күпер салып ташлады. Без анда тимераякта шуабыз. (50 сүз.)

(Гарәфи Хәсәнов.)

Аңлатмалы һәм искәртмәле диктантлар.

Киләчәк заман хикәя фигыльләрнең асларына сызарга.

1. Исем кешене бизәми, кеше исемне  бизи.

2. Галим булмак җиңелдер, адәм булмак читендер.

3. Тыйнакның кулы эшләр, мактанчыкның теле эшләр.

4. Киеменә карап каршы алырлар, акылына карап озатырлар.

5. Әдәпле кунак китәр вакытын үзе белер.

6. Яхшы юлыннан барсаң, яхшы булырсың.

7. Яхшылык итсәң, юлда калмас.

8. Яхшылык итсәң, үзеңә кайтыр.

9. Туган телен кадерләгән халык кадерле булыр.

10. Карап торып тук булмассың.

Үткән заман хикәя фигыльләрнең асларына сызарга.

Кышны каршылау.

Күчмә кошлар күптән инде җылы якларга юл тотканнар.

Яфраклы агачлар да кышкы йокыга талган. Карт наратларның яшел ябалдашларына кар йомарламнары сырышкан. Алар табигать йоласына буйсынмаган, тын гына

Диктанты для 3 класса на татарском языке. | Материал (3 класс) на тему:

3 нче сыйныф.

Икенче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау.

Авазлар һәм хәрефләр.

Калын сузыкларга – бер, нечкә сузыкларга ике сызык сызарга.

Контроль күчереп язу.

Беренче сентябрь.

Бүген зур бәйрәм!

Бераз тын калды

Иркен болыннар, кырлар, урманнар.

Шаулап, гөр килеп,

Җанлы ямь биреп,

Җиргә нур сибеп балкый урамнар.

Бүген куанып, чәчәкләр тотып,

Мәктәпләренә бара балалар.

Белем чишмәсе – мәктәп юлының

Кая илтәсен беләләр алар. (36 сүз.)

(Мөнир Мазунов.)

Аңлатмалы диктант.

Тартык аваз хәрефләре астына нокта куярга.

Безнең бакча.

Безнең авыл тау буенда утыра. Ерак түгел бер инеш бар. Балык күп анда. Эссе көннәрдә без шул инештә су керәбез.

Мәктәп янында бакчабыз бар. Анда алмагачлар, чияләр үсә.Аларны утырткан малайлар һәм кызлар Инде укып чыкканнар.

Әнә яшелчә-җимеш бакчасы. Анны без утырттык, үзебез үстерәбез. Быел кәбестә, кыяр, суган, помидор бик яхшы үсә. (53 сүз.)

(Г. Бакировтан.)

Хәтер диктантлары.

Борын авазы хәрефләренең асларына бер сызык сызарга.

Яңгыр исе, бал исе –

Аны миңа җил бирде.

Ипи, бәрәңге, алма –

Анны миңа җир бирде.

Кояш, ай, зәңгәр йолдыз –

Анны миңа күк бирде.

Авыл, болын, шәһәрләр –

Илем миңа күп бирде. (30 сүз.)

(Рәшит Бәшәр.)

Й хәрефе кергән сүзләрнең асларына сызарга.

Куянкай.

Әй, куян, куян,

Кечкенә генә,

Бик йомшак кына,

Бик куркак кына.

Ике колагы

Озынкай гына,

Ул йөри, йөри

Чүгәләп кенә. (20 сүз.)

(Нәкый Исәнбәт.)

Сүзлек диктанты.

Е хәрефе кергән сүзләрне бер баганага, ю хәрефе кергән сүзләрне – икенче баганага, я хәрефе кергән сүзләрне өченче баганага язарга.

Егерме, бәрәңге, дөрес, дүшәмбе, дөнья, көньяк, төньяк, чәршәмбе, юеш, юнь, якшәмбе, җиңел, җыелыш, яңгыр, төю, аю, ел, каеш, каен, кое, Аяз, Юныс, Нурия, оя, яшен, ефәк, таяк, куян, яран, итек, ялгыз, кояш, ябык, шаян. (34 сүз.)

Сайланма диктант.

Нечкәлек һә аеру билгесе кергән сүзләрне –бер баганага, калынлык һә аеру билгесе кергән сүзләрне – икенче баганага язарга. 1әр җөмлә уйлап язарга.

Васыять, вәгъдә, дөнья, июнь, кәгазь, сәгать, юньле, ямьле, яшь, Дөбъяз, ашъяулык, алъяпкыч, берьюлы, тәкъдим, кулъяулык, нәкъ, мәгънә, дикъкать, табигать.

Сүзлек диктант.

Янәшә килгән тартыкларның асларына сызарга.

Читтә, күккә, кайтты, кунакка, аккош, күңелле, килограмм, пассажир, көннәр, күлләр, үләннәр, касса, грамматика, үтте, имәннәр, каеннар, тиеннәр, көньякка, еллык, Саттар. Габбас, Габдулла, аккургаш, отты, пассив, якка, океаннар, җитте, киттеләр,баллы, гөлле, койрыкка, утта, атта, урманнар, үләннәр, таллар, биеккә. (38 сүз.)

Хәтер диктанты.

Янәшә тартыклар кергән сүзләрнең асларына бер сызык сызарга.

Бишек җыры. (өзек)

Кошлар кунган тирәккә,

Аларны җил тибрәтә.

Тышта җилләр искәндә,

Бәби йоклый мендәрдә.

Йоклый бала, төш күрә,

Көлә, күккә сикерә,

Имеш, анны әтисе

Үсти-үсти иттерә.

Контроль диктантлар.

Кыш килде.

Көз үтте. Төссез һәм соры көннәр үтеп киттеләр. Яктылык кими бара. Елгалар боз белән капланды. Кошларның күбесе җылы якка китте. Ә кайберләре бездә кышлый. Без кошларга җимлекләр ясадык. Көн саен кошларны ашаттык. Алар безгә рәхмәт әйтер. (36 сүз.)

Бирем. Янәшә тартыклар кергән сүзләрнең асларына сызарга һәм иҗекләргә аерып язарга.

Ябалак.

Без урманда ябалак таптык. Ябалакның канаты имгәнгән. Ул оча алмый. Без ябалакны өйгә алып кайттык. Ябалактан тавыклар курыктылар. Ишек алдының бер почмагына ябалакка оя ясадык. Аңа ашарга, эчәргә бирдек. Ул бик тиз терелде. Ябалакта үзгәреш күренә башлады. Ябалакның иреккә чыгасы килде.

Караңгы төште. Без ябалакны иреккә очырдык. (47 сүз.)

(«Салават күпере» журналыннан)

Бирем. Соңгы җөмләнең баш кисәкләре астына сызарга.

Татарстан.

Без Татарстанда яшибез. Татарстан бик зур һәм бай. Анда Казан, Чистай, Алабуга, Бөгелмә, Әлмәт, Җәлил, Чаллы, Түбән Кама һәм башка шәһәрләр бар.

Татарстанда зур елгалар ага. Татарстанны Идел, Кама, Агыйдел, Зәй, Ык, Мишә, Зөя, Нократ, Казансу елгалары бизи. Ул шулай ук яшел тугайларга, куе урманнарга, түгәрәк күлләргә бай.

Казан – Татарстанның башкаласы. Казанга бер мең яшь тулды. (56 сүз.)

Бирем. Ялгызлык исемнәрнең асларына сызарга.

Сүз.

Иҗади диктантлар.

1. Түбәндәге төркемнәргә 3 әр мисал языгыз.

Предмет исемнәре: йорт, …

Билге белдерә торган сүзләр: яшел, …

Эш, хәрәкәт белдерә торган сүзләр: йөгерә, …

2. Охшаш мәгънәле сүзләрне предметны белдергән сүзләргә бәйләп язарга.

Үрнәк: тәмам, татлы, кызыл алма.

Биек, …, … күк.

Инсафлы, …, … бала.

Өлгер, …, … малай.

Тырыш, …, …укучы.

Чиста, …, … һава.

Ач, …, … бүре.

Шаян, …, … кыз.

Искәртмәле диктант.

Җөмләләрне нинди? соравына җавап булган сүзләр өстәп тулыландырырга.

Тактага түбәндәге сүзләр язылган була.

Туган, тәмле, моңлы, таныш, матур- матур, туган.

Челтер-челтер чишмә ага …

Челтер-челтер чишмә ага. Авылда туып-үсеп, читтә яшәгән Кеше һәрвакыт … җирен искә төшерә. Кушучлап суын эчкән, бала чактан ук урнашкан … чишмәсен күз алдына китерә. Аны … җиренә челтерәп аккан шул чишмәләр тарта.

Һәр авылның үз чишмәсе бар. Кешеләр чишмәләренә … исемнәр биргәннәр. (51 сүз.)

(Касыйм Тәхау.)

Ишетмә диктант.

Капма-каршы мәгънәле сүзләрне табып язарга.

Өстәл биек, ә урындык (нинди?).

Күмер кара, ә шикәр (нинди?)

Суган ачы, ә алма (нинди?)

Көн якты, ә төн (нинди?)

Җәй көне көн җылы, ә кыш көне (нинди?)

Боз каты, ә кар (нинди?)

Диңгез зур, ә күл (нинди?) (38 сүз.)

Хәтер диктанты.

Омонимнарны табып, асларына сызарга, мәгънәләрен аңлатырга.

Фәридә бара суга,

Галәви кирпеч суга.

Миңлекәй печән чаба,

Сәлим авылга чаба.

Әхмәди утын яра.

Хөршидә бәйли яра. (18 сүз.)

(Әхмәт Исхак.)

Тамыр һәм кушымча.

Иҗади диктант.

Бирелгән сүзләргә тамырдаш сүзләр уйлап язарга һәм берәр җөмлә төзергә.

1. Батыр (батырлык, батырларча, батыраю, батырлану).
2. Эш (эшче, эшли, эшле, эшләү).
3. Күз (күзлек, күзәтү, күзле, күзчән).
4. Таш (ташчы, ташлык).
5. Баш (башлык, башлы, башчы).
6. Агач (агачлык, агачлы).
7. Көтү (көтүче, көтүлек).
8. Бас (баскыч, басма).
9. Дус (дуслашу, дуслык).
10.  Як (якташ).
11.  Ач (ачлык, ачылу).
12.  Исән (исәнлек).
13.  Көрәш (көрәшче, көрәшү).
14.  Каен (каенлык).
15.  Бер (берәү, бердәмлек).
16.  Оч (очучы, очкыч).

Хәтер диктанты.

Сүзләрдәге калын кушымчаларның асларына – бер, нечкә кушымчаларга ике сызык сызарга.

Укырга һич иренмәс,

Начар юлларга кермәс;

Ялкау балалар кебек,

Үзен уенга бирмәс…

Шәфкать итәр кечегә,

Юл куяр зур кешегә;

Моның кебек Баланы

Яратмас Кеше нигә?! (25 сүз.)

(Мәҗит Гафури.)

Сайланма диатант.

Ясагыч һәм төрләндергеч кушымчалары булган сүзләрне сайлап, ике төркемгә аерып язарга.

Яшеллек яме.

Безнең бөтен тирә-ягыбызны яшеллек бизи. Гөрләп торган урманнарга, котырып үлән үскән болыннарга ни җитә!

Бик матур ул яшеллек дигән нәрсә! Кайда гына яшәсәк тә, тирә-юнебезне яшеллек белән бизәргә тырышабыз. Агачлар утыртабыз,чәчәкләр үстерәбез. Без яшеллекне матур булганга күрә генә хөрмәт итмибез. Ул җир йөзендәге барлык тереклекнең, кешкләрнең төп яшәү чыганагы. Яшел үсемлекләр җан ияләренә яшәү өчен кирәкбулган кояш нурларындагы энергиядән файдаланырга мөмкинлек бирә. (63 сүз.)

(Атилла Расих буенча.)

Контроль диктант.

Карлар ява.

Тышта ап-ак кар ява. Агач ботакларына мамыктай йомшак бәс куна. Бакча аеруча матур, ямьләнеп киткән. Володяга бу күренеш бик ошый. Ул чанасын алып урамга чыга. Алар, күрше малайлары белән бергәләп, бакча артындагы куаклыкта туйганчы уйнадылар. Йомшак карны тәгәрәтеп шар ясадылар. Ап-ак шар тәгәрәгән саен калыная, зурая бара. Балалар куаналар. Алар кардан ак аю, Кар бабай ясадылар. Аннан соң үзләре, читтән карап, рәхәтләнеп көлешәләр. (63 сүз.)

(Г. Бакир буенча.)

Кушма һәм парлы сүзләрнең дөрес язылышы.

Сүзлек диктант.

Кош-корт, бала-чага, хатын-кыз, иксез-чиксез, исәнлек-саулык, көн-төн, җиләк-җимеш, һәркайда, төнбоек, аккош, ташкүмер, җир-су, өс-баш, көнчыгыш, көнбатыш, төньяк, көньяк, өчпочмак, оекбаш, энә-җеп, каз-үрдәк, озынборын, чебен-черки, радиолампа, ара-тирә, ташбака, планетаара, билбау, кулъяулык, карабодай, башкала, карт-коры, аллы-гөлле. (33 сүз.)

Иҗади диктант.

1. Бирелгән сүзләрдән парлы сүләр уйлап язарга.

көн — …                                           савыт — …

ата — …                                            җиләк — …

хатын — …                                       үрле — …

өс — …                                              аш — …

исәнлек — …                                    сирәк …

ала — …                                            ипи — …

мал — …                                           чыбык — …

хат — …                                            аз — …

2. Кушма сүзләрне дөрес итеп тутырып язарга.

Һич, таш, кем, күмер, бодай,көн, кара, чыгыш, тугыз, баш, ун, кала, һәр, як, төн, вакыт.

3.Бирелгән сүзләр янына кушма сүзләр табып язарга.

Кояш бату ягы — … .

Борын яулыгы — … .

Баш шәһәр — … .

Таш кебек каты күмер — … .

Кояш чыгу ягы — … .

Контроль диктантлар.

Көнчыгыш көзе.

Көнчыгышта көзнең иң матур чагы. Агачларның кызгылт-сары яфраклары җилдә селкенә. Күк йөзе зәп-зәңгәр. Диңгез тын. Анда-санда яткан балыкчы көймәләре диңгез күкрәгендә әкрен генә тирбәләләр. Әрле-бирле очкан акчарлаклар балыкчыларны үзләре белән чакыралар.

Ара-тирә очлы башлы янар таулар күренеп китә. Зәңгәрсу пәрдәгә төренгән офыктагы бу сопкалар күренер-күренмәс кенә утыралар.

Дулкын-дулкын булып, берсе өстенә икенчесе үрмәләгнсопка итәӨкләре алтын-көмеш белән чигелгән сыман булып күренәләр. (61 сүз.)

(Идрис Туктар буенча.)

Урманның дусы.

Табигатьнең иң гүзәл почмагы – урманнар. Елның кайсы гына вакыты булмасын, урман безне үзенә тарта. Ләкин урманнарны сакларга кирәк. Урманның дусы агачларны сындырмый, яфракларны һәм чәчәкләрне өзми. Ул кош ояларың ту

Татарча текстлар, программалар



Татарча текстлар, программалар

Үз телегездә, татарча укыгыз, милләттәшләр!

Сайтның авторы – Зөбәер Мифтахов. [email protected]. Тел. 8-917-394-55-91

---

ТАТАРЧА ПРОГРАММАЛАР:
ПРОГРАММЫ из пакета «ТАТАРЧА»:

---

ТАТАРСКО-РУССКИЙ ЭЛЕКТРОННЫЙ ПЕРЕВОДЧИК + Татарский КОРРЕКТОР + Тат. СЛОГИ ==>

---

Татар теленең АҢЛАТМАЛЫ сүзлеге + РУСЧА-ТАТАРЧА сүзлек ==>

---

ШАКМАДРАТ УЕНЫ ==> I ЧЫТЫРМАН УЕНЫ==>

---

НӘСЕЛ АГАЧЫ төзү программасы ==>

---

Орфографик Сүзлеккә үзгәрешләр (Яңача сүзләр)

---

---

Габдулла ТУКАЙ. Шигырьләр. «Исемдә калганнар»

Галимҗан ИБРАҺИМОВ. Әдәмнәр (1921 елгы ачлык турында) I Казакъ кызы

Ибраһим САЛАХОВ. Фаҗига 1 I 2 I 3 I 4 I 5 I

ИДЕГӘЙ дастаны

Зәки ЗӘЙНУЛЛИН. Үрләр аша I Каршы таулар 1 I 2 I Сугыш алды малайлары

Миргазыян ЮНЫС. Су, күк, җир турында хикәяләр | Таңда Босфор аша (повесть)

Мостай КӘРИМ. Ишеткәннәр, күргәннәр…

Мәгъсүм ХУҖИН. Хикәяләр

Мәхмүт ГАЛӘҮ. Болганчык еллар I Моһаҗирлар

Мөхәммәт МӘҺДИЕВ. Кеше китә – җыры кала

Равил ФӘХРЕТДИНОВ. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ (борынгы заман һәм урта гасырлар)

Рафис МОГЫЙНОВ. Могыйн бабай маҗаралары. Ананың ике кабере. Шулай да булгалый. Табылдык.

Хәмит ӘСКӘРОВ. Теге донъядан кайту. (мистик хикәя)

Шәехзада БАБИЧ. Шигырьләр

Шәриф КАМАЛ. Акчарлаклар. Хикәяләр

Әмирхан ЕНИКИ. Әйтелмәгән вәсият I Чикерткә (әкият) I Тынычлану I Матурлык

---

ДӨНЬЯ КЫЗЫКЛЫ! (туплама)

---

ТАТАР МӘКАЛЬЛӘРЕ / ӘЙТЕМНӘР ҺӘМ ФРАЗАЛАР

---

ҖЫР ТЕКСТЛАРЫ 1 I 2

---

МӘЗӘКЛӘР (туплама)

---

Татарча КРОССВОРДЛАР (Wordта ачмалы): I 1 I 2 I 3 I 4 I 5 I 6 I 7 I 8 I 9 I 10 I

---

Латиницадагы текстларны татарчага кайтару программасы

---

Набор, правка, редактирование, перевод, написание текстов по-татарски и по-русски… Верстка, дизайн… Сайты… – г. Наб.Челны. Тел: 8-917-394-55-91. E-mail: [email protected]

---

Сайт создан в системе uCoz

Русча-татарча сөйләшмәлек! Русско-татарский разговорник! — mingi_tay — LiveJournal

? LiveJournal

• Main
• Top
• Interesting
• 235 ideas
• Your 2020 in LJ
• Disable ads

Login

Глава 1 Татарские слова в русском языке

Глава 1

Татарские слова в русском языке

Обратим внимание на один факт, на первый взгляд обыденный: в русском языке, который ныне применяется как в России, так и в соседних с нею странах Евразии – бывших республиках СССР – как язык межнационального общения, имеется очень много слов, заимствованных из татарского языка. И вовсе нетрудно человеку, знающему татарский язык на достаточном уровне, найти аналогичные слова и в татарском. Этот факт сам по себе уже говорит о значительной роли татар в истории Отечества, к сожалению, доныне замалчиваемой в официальной истории России.

Татарские слова сохранились в русском языке с тех времен, когда татарский язык, как мы узнаем по этой книге, был языком межнационального общения на территориях России и многих других стран Евразии. Также мы узнаем, что татары активно участвовали в государственной и материально-культурной жизни нашего Отечества как задолго до мифических «монголо-татарских завоеваний», так и после них.

Как признают многие историки и лингвисты, ряд татарских слов вошел в русский язык задолго до «монголо-татарского вторжения»

, но настоящий их приток начался в одынскую эпоху и продолжался в XV и XVII веках (26). Причем слова, заимствованные из татарского языка, касались в основном отношений в сфере управления и финансов, торговли, связи, транспорта, строительства и военного дела. В русский язык именно из татарского языка пришло много слов, обозначающих одежду, головные уборы и обувь, домашнюю утварь, еду и питье, драгоценные камни, металлы, сельскохозяйственные культуры, строительные термины (38).

Например, слова современного русского языка алтын, деньги (деньга), казна, заимствованные из татарского языка, говорят о том, что «денежная система Руси была частью татарской (золотоордынской) денежной системы» (59). Более того, как признают уже некоторые независимые исследователи, изначально денежный оборот и само понятие «деньги» пришли на Русь именно из «татарского мира». Притом сохранялась ордынская система денежных отношений на значительных территориях современной России вплоть до XVII–XVIII вв. См. подробней об этом в книге «Великая Орда: друзья, враги и наследники» (36).

Стоит сказать, что в русском языке сохранились следы деятельности татар и в судебно-правовой системе России. Например, вплоть до XVII века судей в России называли «ярыгами» (Г. В. Вернадский) – от старотатарского слова «ярагучы», что значит «судья». Доныне в русском языке имеется слово «канон» – от татарского канун – «закон, норма, правило». Это осталось от тех времен, когда на территориях современной России, да и многих других стран Евразии преобладало право татарской Великой Орды (см. подробней в главе 8). Притом ордынская правовая система действовала на просторах нашего Отечества гораздо дольше, чем это трактуется в прозападном курсе истории, которая досталась нам от времен Романовых. Например, дошли до нас сведения, что в «русском обществе положительное представление о Татарской Правде» сохранялось вплоть до XVII века (

Д. Н. Песков). Об этом и о многом другом малоизвестном из подлинной истории нашего Отечества подробней можно узнать в книге «По следам черной легенды» (38).

Как видим, наличие татарских слов в русском языке говорит о непосредственном участии древнего татарского народа в становлении и развитии материальной и духовной культуры на территориях современной России, да и на доброй половине Евразии – той, которая «вплоть до XVIII века называлась Татарией» (Л. Н. Гумилев).

Здесь еще надо отметить вот что: с приходом к власти в России прозападных царей Романовых в XVII веке и с установлением ими романо-германского ига российское государство проводило последовательную политику растатаризации. Татар романовское государство всеми возможными способами старалось «убавлять», а татарский язык постепенно вытеснялся из государственной и общественной жизни страны. Для этих целей и официальная история переписывалась таким образом, чтобы татары упоминались в ней как можно меньше, и по возможности – только в качестве отрицательных персонажей. Но, как видим, хотя идеологи прозападных правителей России и переписали историю нашего Отечества, постараясь убрать из нее все положительное о татарах, но татарские слова, доныне сохранившиеся в русском языке, говорят о том, что роль татарского народа в истории России и в целом Евразии была совершенно другой, чем это описывается в прозападном курсе истории. И далее в этой книге мы выясним еще много интересного о подлинной истории татар и о том, кто, зачем, и как именно старался, да и доныне старается сокрыть ее от нас.

Приведем для примера некоторые из татарских слов, имеющихся и ныне в современном русском языке.

Например, в сфере государственного управления, финансов и торговли в русский язык пришли такие татарские слова: алтын (производное от него – пятиалтынник), алмаз, аршин (мера длины), амбар (склад, хранилище товаров), базар, баул, безмен (

весы), боярин, деньги, пуд (мера веса), залог, казна, казначей, караван, карта, киоск, кибитка, магазин, печать, таможня, товар, ям (станция на путях сообщения, предназначенных для перевозки почты, людей и ценных грузов), ямщик (перевозчик), ярлык и др.

Много татарских слов пришли в русский язык в сфере архитектуры и строительства. Например: арка, бревно, каземат, каланча, кирпич, купол, кремль, курень, майдан (площадь), свая, чердак и др.

Стоит сказать, что также многие татарские термины, относящиеся к военной службе и организации войска, доныне сохранились в русском языке, например: караул, бунчук (кисть на знамени), есаул, казак, колчан, облава, сабля, улан, ура (боевой клич), шашка, ядро и др.

В целом татарские слова в русском языке имеют отношение к самым различным, притом наиболее важным областям материальной и духовной культуры. Приведем еще примеры: арбуз, аркан, армяк, атаман.

Баня, балык, барабан, баран, бардак, барс, батрак, башлык, беляш, богатырь, буерак, булат, бур, буран, бурка, бязь. Диван, дуга, ермолка. Изюм, ишак. Каблук, кадык, казан, каракули, карандаш, карга, карий, кирдык, кисея, кисель, кистень, каторга, кафтан, квас, квашня, кирпич, книга, ковер, колбаса, колымага, кочан, кошма, кулак, курага, кутерьма. Лошадь. Малахай, маяк. Набалдашник, нагайка. Отара, очаг. Печь, печенье, пирог. Сарай, сарафан, серьга, сундук, сургуч, сурьма, сусал (сусальное). Таз, таракан, телега, терем, тесьма, товарищ, толмач (переводчик), тормоз, тулуп, туман, тюфяк, тюрьма. Урка, урюк, утюг. Фитиль. Чан, чалый, чебурек, чекан, чепрак, черед, чертог, чехарда, чубук, чугун, чулан, чурбан. Шайка, шалаш, шамдал, шаровары, шатер, шашлык, штаны. Юбка. Ярлык, яшма и еще многие, многие другие слова.

Приведем переводы некоторых слов.

Алмаз: от татарского выражения «алмас таш» – «камень, который ничем не взять», то есть очень твердый.

Алтын: на татарском означает «золото», «золотой».

Арка: от татарского «арка» (имеет разные значения: «спина, свод, стан»).

Атаман: от татарских слов «ата» (отец) и «м?н» (подобный). Дословно «подобный отцу, вместо отца, как отец, батька».

Баня: проясним происхождение этого слова более подробно. «Есть и в современном татарском языке два древних слова, которые в сочетании и означали в стародавние времена баню (именно баню «по-черному», каковыми и были первые бани в истории человечества): бу – «пар» и ?н – «берлога», «вместилище, логово». Соответственно, баня «по-черному» по-татарски называлась бу?не – «вместилище, логово пара, парилка»; ударение на первом слоге. Русскоязычный воспримет и произнесет (повторит) это слово примерно как «боэне», но если даже скажет «баня» – тоже будет звучать довольно-таки близко к оригиналу. И так со всеми приведенными, и не только, словами, перешедшими в русский язык именно из татарского языка, а вовсе не из халха-монгол

Тексты песен на татарском

AlbanianArabicAzerbaijaniBelarusianBosnianBulgarianCatalanChineseCroatianCzechDanishDutchEnglishEstonianFilipino / TagalogFinnishFrenchGermanGreekHebrewHindiHungarianIndonesianItalianJapaneseKazakhKoreanLatinLatvianLithuanianMacedonianMalayNorwegianOtherPersianPolishPortugueseRomanianRussianSerbianSlovakSlovenianSpanishSwedishThaiTonganTransliterationTurkishUkrainianUnknownUzbekAbazaAbkhazAcehneseAdunaicAdygheAfrikaansAi-ChamAinuAkanAkkadianAklanAl BhedAlbanian (Gheg) AltaiAmami ŌshimaAmerican Вход LanguageAmharicAmisAngolar CreoleArabic (другие сорта) AragoneseAragonese (Центральные диалекты) Арагонский (Cheso диалект) арамейский (Современные сирийский диалекты) арамейский (сирийский Classical) ArmenianArmenian (Амшенский диалект) АрумынскийАссамскийАссирийскийАстурийскийAvarAymaraBaegguBagoboBalochiBambaraBasaaBashkirBasque (Modern, Batua) Basque (другие разновидности) BatakBelarusian (Trasianka) BengaliBerberBikolЧерная речьBlackfootБоснийский диалектныйBosnian (Щакарийский диалектант) anCape VerdeanCastithanCatalan (Medieval) CebuanoChamorroChavacanoChechenCherokeeChewaChinese (кантонский) Китайский (Чанша диалект) Китайский (классический китайский) Китайский (Hakka) ChoctawChukchiChuvashCilubaCircassianCommon (Warcraft) ComorianConstructed LanguageCornishCorsicanCreeCrimean TatarCroatian (Чакавское наречие) Хорватский (Кайкавское наречие) DariDarnassianDatian MinDholuoDogonDothrakiDragonDualaDunganDutch (Middle Dutch) Dutch (Old Dutch) Голландский диалектыDyulaDzongkhaЕгипетский (древнеегипетский / коптский) Emilian-RomagnolАнглийский (ямайский) английский (среднеанглийский) английский (нигерийский пиджин) английский (древнеанглийский) английский (шотландский язык) английский креольский (бислама) английский креольский (ток писин) енохийскийЭсперантофийско-эстонский (южный) эстонский (южный) Savo) FonForro CreoleFremenФранцузский (Антильский креольский) Французский (Гаитянский креольский) Французский (Луизианский креольский французский) Французский (Среднефранцузский) Французский (Старофранцузский) Французский (Picard) Французский (Реюньонский креольский) Французский (Сейшельский креольский) FrisianFriulianGaelic (Irish Gaelic) Gaelic (Irish Gaelic) Мэнский гэльский) гэльский (шотландский гэльский) гагаузский галисийский галисийский-португальскийGarifuna гаульский грузинский немецкий (австрийский / баварский) немецкий (берлинский диалект) немецкий (центральные диалекты) немецкий (кельш) немецкий (нижненемецкий) немецкий (средневерхненемецкий) немецкий (староверхненемецкий) немецкий (плаутский) ) Немецкий (швейцарско-немецкий / алеманский) немецкий (Wymysorys) гилаки (гильбертский) (горанский) готский (древнегреческий) греческий (каппадокийский, фарасиотский) греческий (кипрский) греческий (понтийский) греческий (фракийский) гренландский (греческий) гуаранский (понтийский) гуджаратский (фаракийский) гренландский (гренландский) грико-гуаранский (гуджаратский) коренные (индейские) гавайские венгерские языки Венесуэла) Индо-EuropeanIngrianIngushInnu-aimunInterlinguaInterslavicInuktitut IPAIraqi туркменский / TurkmanIstriotIstro-RomanianItalian (Центральные диалекты) Итальянский (Medieval) Итальянский (Северные диалекты) итальянский (римский диалект) Итальянский (Южные итальянские диалекты) JavaneseKabardianKabyleKalmykKannadaKapampanganKarachay-BalkarKarakalpakKarelianKariñaKashubianKelantan-Pattani MalayKhakas KhantyKhmerKhuzdulKikuyuKimbunduKinaray-aKinyarwandaKipchakKirundiKlingonKomiKongoKriol (Гвинея-Бисау) KumykKurdish (Gorani) Курдский (курманджи) Курдский (сорань) Курдский (Xwarin) Курдский dialectsKyrgyzLadin (Ретороманский) ладино (еврейско-испанский) LakotaLaoLao (другие сорта) Latvian (Латгальский) LazLigurianLingalaLivonianLojbanLombardLoxianLugandaLuriLuxembourgishMalagasyMalay dialectsMalayalamMaldivian (дивехи) MalteseManchuMando’aManoboMansiMaoriMapudungunMarathiMariMauritian CréoleMegleno-RomanianMeitei (Манипури) Средний TurkicMinangkabauMingrelianMixtecMohawkMongolianMongolian (бурятский говор) MontenegrinMordvinic languagesMozarabicNa’viNahuatlNavajoNeapolitanNepaliNganasanNiuafo’ouNiueanNogaiNorwegian (датско-норвежском) Норвежский (Sognamål) OccitanOdiaOjibweOld Церковь SlavonicOld Восток SlavicOld скандинавской / NorrøntOld OccitanOld PrussianOromoOsseticOtomiPaliPangasinanPapiamentoPashtoPaumotuanPiedmontesePitjantjatjaraPolish (Masurian диалект) Польский (Познань диалект) Польский (Силезский диалект) ПровансальскийPseu делать-LatinPunjabiPurépechaQuechuaQuenyaQuichua (Kichwa) Рапа NuiRarotonganRennelleseRomaniRomanshRunicRussian (диалекты) русинами (Карпатский) SakhaSalarSalentineSamiSamoanSangoSanskritSardinian (северные диалекты) Сардинского (южные диалекты) Sardo-корсиканец (Галлура) Sardo-корсиканец (Sassarese) SelkupSesothoShonaShughniSicilianSindarinSindhiSinhalaSlovene (Prekmurski) SomaliSpanish (Старый кастильском) сранан TongoSumerianSundaneseSurzhyk SwahiliSwedish ( диалекты) Шведский (Старый шведский) TabasaranTagalog (диалекты) TahitianTaiwanese HokkienTajikTalyshiTamashek-берберские / TuaregTamilTatTatarTausūgTaínoTeluguTeochewTetumThalassianTibetanTigrinyaTokelauanTongan (Старый Тонги) Torlakian dialectTotonacTsonga (Changana) TswanaTundra NenetsTupi / Старый TupiTurkish (анатолийских диалектов) Турецкий (Османская) TurkmenTuvaluanTuvanTzotzilUdmurtUpper SorbianUrduUveanUyghurUzbek dialectsVenetanVepsVietnameseVoticWakhiWalloon Waray-WarayWelshWolofXhosaYiddishYolŋu MathaYorubaYupikZapotecZapotec (Ялалагский сапотекский язык) ZazakiZulu

ср. Приезжайте в Республику Татарстан

Добро пожаловать в Республику Татарстан

Татарстан расположен у слияния двух крупных рек — Волги и Камы, являясь своеобразным мостом, соединяющим европейскую и азиатскую части России.

Занимая площадь 67 800 км, ² республика больше, чем такие европейские страны, как Бельгия и Нидерланды, и примерно равна Ирландии.

На протяжении многих веков в Татарстане в мире и согласии проживали татары (53,2%) и русские (39,7%), чуваши и удмурты, мордовцы и марийцы, украинцы и башкиры — всего представители более 173 национальностей. . Сегодня его население составляет 3,8 миллиона человек.

Татарстан — динамично развивающийся регион, успех которого основан на прочном фундаменте экономической стабильности.Республика является нефтедобывающим и нефтехимическим центром; производит большегрузные автомобили КАМАЗ и вертолеты Ми; он не забывает, что сельское хозяйство является одним из лидеров России.

Являясь местом встречи цивилизаций, символическим перекрестком восточных и западных, азиатских и европейских религиозных и культурных традиций, Татарстан накопил большой опыт в поддержании межнационального и межконфессионального согласия. Этот опыт служит прекрасным фоном для развития связей республики с миром, развития торговых, научных и культурных связей.

Столица Татарстана Казань

Столица республики — город Казань с населением более 1,1 миллиона человек. В 2005 году он отметил свое 1000 -летие. Более сорока процентов его жителей — молодые люди, для которых Татарстан предлагает отличную возможность поступить в свои сорок университетов, в том числе Казанский университет, который в 2004 году отметил свое 200 -летие, а в 2009 году получил статус федерального университета, Казанский национальный исследовательский университет Технический университет и Казанский национальный исследовательский технологический университет. Казань делает упор на развитие инфраструктуры, так как в 2013 году здесь пройдут 27 -я летняя Универсиада , чемпионат мира FINA 2015 и матчи чемпионата мира 2018 года.

Татарстан — исторический регион
	Находясь на перекрестке торговых путей, Татарстан всегда играл роль политического, торгово-экономического центра. Жемчужина тысячелетнего города — Казанский Кремль, внесенный в Список всемирного наследия ЮНЕСКО. Город Болгар, столица раннефеодального государства Волжская Булгария, издавна был предметом легенд. Это место, где предки казанских татар приняли ислам и где процветала Волжская Булгария в 13 -14 веках. В живописном устье реки Свияги находится остров Свияжск, уникальный историко-архитектурный комплекс конца16, -го, -20, -го, -го веков. Вслед за Казанью город Елабуга также отметил свое 1000 -летие. Город, сохранивший уникальную купеческую архитектуру 19 — гг., Сохранил свой неповторимый силуэт.

Культура

Среди известных культурных событий республики — крупные международные фестивали, такие как Международный оперный фестиваль Федора Шаляпина, Международный фестиваль классического балета Рудольфа Нуриева, фестиваль современной музыки Европа-Азия, фестиваль татарской песни Рашита Вагапова.Каждую осень в Казани проходит Казанский международный фестиваль мусульманского кино. Ежегодно с 2008 года здесь проводится фестиваль «Сотворение мира». В Татарстане более сотни музеев, которые ежегодно посещают более 1,7 миллиона посетителей.

Религия

Ислам и православие являются традиционными религиями в Татарстане, здесь также представлены католицизм, протестантизм, иудаизм и другие религии. Баланс интересов двух конфессий и полное равенство всех религий перед законом лежат в основе межконфессионального соглашения в республике. В Татарстане реализуется масштабный проект по реставрации памятников истории и культуры и священных мест в древнем городе Болгар и островном городе Свияжск. Панорама Казанского кремля с мечетью Кул-Шариф и Благовещенским собором, окруженным крепостными стенами, стала узнаваемым во всем мире символом Татарстана.

Спорт

Развитие спорта, как профессионального, так и массового, является приоритетным для республики. Различные команды Татарстана становились чемпионами России, завоевали кубки страны и показали высокие результаты на международных соревнованиях. Казань была названа спортивной столицей России после достижений футбольного клуба «Рубин-Казань», хоккейного клуба «Ак Барс», мужской команды по водному поло «Синтез», волейбольного клуба «Зенит-Казань», хоккейной команды «Динамо-Казань» и баскетбольного клуба. УНИКС. На Олимпиаде в Пекине Татарстан представил двенадцать спортсменов, пять из которых завоевали медали, в том числе три золотых.

Использованы фотографии с сайтов http://www.kzn.ru, http://gokazan.ru, http://yanarysh.tatarstan.ru/, http://www.photokzn.ru и Андрея Шлыкова .

При посещении Татарстана не забудьте:

• Прогуляться по Казанскому Кремлю с остановкой в ​​Благовещенском соборе и мечети Кул Шариф
• Отведать национальные татарские блюда, в том числе треугольный пирог «треугольник» с начинкой из мяса и картофеля, тонкий пирог кыстыбий с картофельным пюре или пшенной кашей и знаменитый десертный чак-чак
• Посетить древний город Болгар, город-остров Свияжск, Раифский монастырь, Елабуга
• Принять участие в Татарском национальном фестивале Сабантуй или Русском народном празднике Каравон и в День республиканских уличных гуляний
• Посетить музеи (Национальный музей Татарстана, Центр Эрмитаж-Казань, Музей изобразительных искусств.Национальная галерея)
• Увидеть Казанскую икону Божией Матери на Крестовоздвиженском храме и Казанские мечети, построенные до революции 1917 года
• Побывать на концерте в Большом концертном зале Салиха Сайдашева или в Татарской филармонии или на спектакле в одном из театров Казани
• Купить сувенир — национальную вышитую шапку
• Совершить морскую прогулку по Волге и посетить аквапарк Казани
• Выучить несколько татарских слов, т.е. isenmesez — привет, рахмат — спасибо

татарский | люди | Britannica

Татарский , также пишется Татар , любой представитель нескольких тюркоязычных народов, которые в совокупности насчитывали более 5 миллионов в конце 20 века и жили в основном на западе центральной России вдоль центрального течения реки Волги и его приток Кама, а оттуда на восток до Уральских гор. Татары также проживают в Казахстане и, в меньшей степени, в Западной Сибири.

Подробнее по этой теме

Россия: татарское правление

После непродолжительной попытки возродить древние центры Булгара и Крыма, Джусиды (семья Джочи, сына Чингисхана, унаследовавшего …

Название татар впервые появилось среди кочевых племен, живших на северо-востоке Монголии и в районе озера Байкал с V века нашей эры.В отличие от монголов эти народы говорили на тюркском языке и, возможно, были родственниками половцев или кипчаков. После того, как различные группы этих тюркских кочевников вошли в состав армий монгольского завоевателя Чингисхана в начале 13 века, произошло слияние монгольских и тюркских элементов, и монгольские захватчики России и Венгрии стали известны европейцам как татары (или Татары).

После распада империи Чингисхана татары стали отождествлять себя с западной частью монгольского владения, которая включала большую часть Европейской России и называлась Золотой Ордой.Эти татары были обращены в ислам суннитов в 14 веке. Из-за внутренних разделений и различного внешнего давления Золотая Орда распалась в конце XIV века на независимые татарские ханства Казань и Астрахань на Волге, Сибирь в Западной Сибири и Крым. Россия завоевала первые три из этих ханств в XVI веке, но Крымское ханство стало вассальным государством турок-османов, пока не было присоединено к России Екатериной Великой в ​​1783 году.

В своих ханствах у татар сложилась сложная социальная организация. , а их знать сохранила свое гражданское и военное руководство до русских времен; отдельные классы простолюдинов были купцами и земледельцами.Во главе правительства стоял хан передового татарского государства (Казанского ханства), часть семьи которого присоединилась к русской знати по прямому соглашению в 16 веке. Это расслоение в татарском обществе продолжалось до русской революции 1917 года.

Оформите подписку Britannica Premium и получите доступ к эксклюзивному контенту. Подпишитесь сейчас

В 9-15 веках татарская экономика стала основана на смешанном земледелии и скотоводстве, которое продолжается до сих пор. У татар также сложились традиции мастерства по дереву, керамике, коже, тканям и металлу, и они давно известны как торговцы.В течение 18 и 19 веков они заработали привилегированное положение в расширяющейся Российской Империи в качестве торговых и политических агентов, учителей и администраторов недавно завоеванных территорий Центральной Азии.

Более 1,5 миллиона казанских татар по-прежнему проживают в Поволжье и Уральском регионе, и они составляют около половины населения республики Татарстан. Теперь они известны как волжские татары и являются самой богатой и наиболее развитой в промышленном отношении группой татар. Еще почти миллион татар проживает в Казахстане и Средней Азии, в то время как сибирские татары, которых насчитывается всего около 100000 человек, живут разбросанными по Западной Сибири.

У крымских татар в Новое время была своя история. Они составили основу Крымской Автономной Советской Социалистической Республики, созданной Советским правительством в 1921 году.