Аю белэн толке татар халык экияте: Төлке белән аю

Халкым җәүһәрләре: Әкиятләр

Ай белән Кояш

(Татар халык әкияте)

Ай белән Кояш элек заманда гел бер җирдә генә тормакчы булганнар. Шуннан соң, бөтен кошларны җыеп, шул турыда җыелыш ясаганнар. Бөтен кошлар, боларның бер җирдә торуларына риза булып, шуңар кул куйганнар.

Болар арасында бары бер генә кош кул куймыйча калган, ди. Ул булган Ярканат. Бүтән кошлар Ярканаттан сораганнар:

—        Бөтен кошлар кул куйганда, нилектән син генә кул куймадың? — дигәннәр.

—        Кулны мин,— дигән Ярканат,— шул сәбәпле куймадым,— дигән: — Кояш белән Ай бер җирдә генә торсалар, җил бер генә яктан исәр, агачлар кәкре булып үсәрләр, игеннәр дә Кояш төшкән җирдә генә үсәр. Кояш төшмәгән җирдә үсмәс,— дигән.

Шуннан соң бүтән кошлар әйткәннәр:

—        Дөрес әйтә шул, Кояш төшмәгән җирдә иген үсми инде ул,— дигәннәр.

Ай белән Кояшка икесенә дә, бер җирдә тормаска, әйләнеп йөрергә, дип карар чыгарганнар, ди.

Шуннан соң Кояш әйткән Ярканатка:

—        Мин сине үземнең яктылыгымда йөртмәм,— дигән. Шунлыктан Ярканат көн яктысына чыгып йөри алмый икән.

Аңа Ай сүз әйтмәгән, шуңа күрә ул Ай яктысында бик әйбәт йөри, ди.

Ай белән Кояшның болай әйләнеп йөрүен бөтен кош-кортлар, бөтен халыклар бик дөрес дип кабул иткәннәр, ди. Шуннан соң игеннәр дә яхшы була башлаган, ди.

  

Өч кыз

(Татар халык әкияте)

Борын-борын заманда булган икән, ди, бер Хатын. Аның булган, ди, өч кызы. Бу Хатын, кызларымның өсте бөтен, тамаклары тук булсын, ди-ди, көне-төне эшләгән, ди.

Менә кызлар үсеп буйга да җиткәннәр. Алар берсеннән-берсе матур, ди, бер битләре ай, бер битләре кояш, буй-сыннары карлыгачтай сылу, ди. Өч кыз, бер-бер артлы кияүгә чыгып, берсе артыннан берсе китеп тә барганнар.

Менә бер ел үткән, ике ел, өч ел үткән. Шулай матур гына яшәгәндә, әниләре авырып киткән. Күрше урамда Тиен дусты бар икән, шуны дәшеп әйткән:

—        Тиен дустым, барсана, кызларыма әйтсәнә, хәлемне белергә килсеннәрче,— дигән.

Тиен шунда ук чыгып чапкан. Тиен барып тәрәзә какканда, Олы кыз җиз ләгәннәр чистартып торадыр иде, ди.

—        Һай,— дип әйткән, ди, Олы кыз,— бик барыр идем дә бит, аңарчы менә шушы ләгәннәрне чистартып бетерәсем бар иде шул,— дигән, ди.

Тиен моңар бик ачуланган да әйткән:

—        Алайса, син шушы ләгәннәреңнән мәңгегә аерылма! — дигән.

Тиеннең шулай дип әйтүе булган, ике ләгән Кызны ике яктан китереп тә кысканнар. Олы кыз егылган да шунда ук гөберле бакага әверелгән.

Тиен Уртанчы кызга чапкан. Уртанчы кыз, бу кайгылы хәбәрне ишеткәндә, киндер суга икән. Тиенгә әйткән:

—        Һай,— дигән,— әнием янына хәзер үк чыгып йөгерер идем дә бит, менә ярминкәгә киндер сугып өлгертәсем бар иде шул,— дигән.

Тиен бик ачуланган да әйткән:

—        Алайса, син гомерең буе киндер сугып кына тор! — дигән.

Уртанчы кыз шунда ук үрмәкүчкә әверелгән.

Тиен тәрәзәсен какканда, Кече кызның камыр баскан чагы икән. Ул бер сүз дә әйтмәгән, камырлы кулларын да сөртеп тормаган, чыккан да әнисе янына йөгергән.

Тиен Кече кызга әйткән:

—        И сөекле бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч та, юаныч та бул. Кешеләр дә сине сөярләр, синең яхшылыгыңны мәңге онытмаслар,— дигән.

Кече кыз чыннан да бик рәхәт гомер кичергән, халык аны бик яраткан, ди.

Ялкау малай

(Татар халык әкияте)

Бер Кеше, Улын ияртеп, шәһәргә барырга чыккан икән, ди. Баралар, баралар икән, юл өстендә бик яхшы бер ат дагасы ятканлыгын күргәннәр.

Бу Кеше, улына күрсәтеп:

—        Улым, әнә бер бик яхшы дага ята. Файдасы тияр иде, ал аны! — дигәч, малай:

—        Юлда очраган бар тимер-томырны җыя китсәң… Иренмичә аны иелеп аласым юк әле,— дип әйтте, ди.

Ул алмагач, бу кеше үзе алып, куенына кыстырып киттеләр, ди. Барып җиттеләр, ди, бер тимерчелеккә. Әлеге Кеше тимерчегә кереп, даганы егерме биш тиенгә сатты, ди, һәм шул акчага чия җимеше сатып алды, ди. Киттеләр, ди, Малай арттан, Әтисе алдан бара, ди. Ә Әтисе, Малайга сиздермичә генә, чияләрне юлга берәм-берәм ташлап бара башлаган. Малай юлда яткан чияләрне берәм-берәм чүпләп бара, ди.

Инде Әтисе, чияләрне ташлап бетергәч, һәм Малае иң соңгы чияне дә үрелеп юлдан алгач, артына борылып, Улына:

—        Менә шулай, Улым, акылны хезмәт түкмичә генә алып булмый аны. Әгәр дә даганы үрелеп алырга иренмәсәң, бер үрелүдә эш беткән булыр иде. Менә син шул бер дага бәһасенә сатып алынган чияләрне ике йөз дә егерме биш тапкыр үрелеп алдың инде. Бер иелергә иренсәң, ике йөз егерме биш мәртәбә иелергә туры килер,— дип әйткәч, Малайның йөзе чия кебек кызарды, ди.

Алтын бөртекләр

(Татар халык әкияте)

Борын-борын заманда бер Ир белән бер Хатын яшәгәннәр. Аларның биш уллары булган. Бердәнбер көнне боларның әтиләре Туган илне яклап яуга киткән. Ул кире әйләнеп кайтмаган, сугыш кырында үлеп калган. Ялгыз Ана биш малайны үзе генә тәрбияләп үстергән.

—        Улларым,— дигән Ана, Егетләрне үз янына чакырып алган да.—Мин сезне үстердем, хәзер үз көнегезне үзегез күрегез,— дигән.

—        Без,—дигәннәр Егетләр,—үз көнебезне үзебез күрер идек, акчабыз юк бит. Син, Әни, безгә берәр генә бөртек булса да алтын бир.

—        Алтын бирәм,— дигән Ана.— Бер бөртек түгел, мең бөртек. Тик ул алтыннарны әтиегез җыеп куйган иде. Аны үзегез эзләп табыгыз!

—        Табабыз, табабыз! — дигәннәр Егетләр.

—        Ә-әнә,— дигән Ана,— Ташлытау белән Карлытауны күрәсезме? Шул ике тау арасындагы киң басуны күрәсезме? Шул басуга әтиегез алтын бөртекләре күмгән иде. Эзләп табыгыз шуны. Басуның җирен казыгыз. Җиң сызганып, тир сыпырып эшләгез.

Биш Егет биш сабан белән күз күреме кадәр җирне сөреп чыкканнар. Аннары кәсләрне ваклап, тырма белән тырмалаганнар. Ә алтын бөртекләрен тапмаганнар. Шуннан Егетләр, бик күңелсезләнеп, Әниләре янына кайтканнар.

—        Бер генә бөртек тә алтын тапмадык, әни! — дигәннәр.

—        Борчылмагыз, улларым! — дигән Ана.— Табарсыз алтыннарны! — Әнә бурадагы бодайны илтеп чәчегез шул җиргә, көз көне бодайны ургач, камылын йолкырсыз, бодай тамырына алтын бөртекләре эләгеп чыгар.

Егетләр Әниләре әйткәнчә эшләгәннәр. Бодай мул уңган, аны урганнар, сукканнар.

—        Китерегез миңа үзегез иккән игенне! — дигән Ана. Егетләр Әниләре алдына капчык-капчык игенне китереп өйгәннәр. Ана кызгылт-сары бөртекләрне учына алып караган да улларына әйткән:

—        Әтиегезнең җиргә күмгән алтын бөртекләре менә шулар инде, улларым. Сез менә аларны эзләп таптыгыз. Инде хәзер үзегез көн итә алырсыз! — дигән.

Егетләр бер-берсенә караганнар да бәхетле елмайганнар.

Бүләк кемгә?

(Татар халык әкияте)

Бервакыт Кояш елның дүрт фасылын — Көзне, Кышны, Язны һәм Җәйне үзенә чакырып алган.

—        Сезнең кайсыгыз матуррак, кайсыгыз эштә батыррак? Шуңа бүләк бирәм,— дигән.

Ә бүләк бик затлы икән — уч тутырып йолдыз бирергә уйлаган Кояш.

Сүзне башлый Көз:

—        Үзегез яхшы беләсез, мин бөтен басуларның уңышын җыйдым, бар дөньяны алтынга күмдем. Кошларны җылы якка озаттым, балаларны мәктәпкә җыйдым. Бүләк миңа тиеш!

—        Әллә мин эшләдемме аз? — дип сикереп тора Яз.— Мин барлык карларны эреттем, басуларга иген чәчтем, кошларны чакырып кайтардым, агачларны яфрак ярдырдым, болыннарны чәчәккә күмдем. Арада иң матуры да, иң булдыклысы да мин! — дигән ул.

—        Ай-яй,— дигән Җәй,— мине тыңлагыз әле, мин дөньяны яшеллеккә күмәм, чәчәкләр үстерәм, игеннәрне өлгертәм, җимешләрне пешерәм. Әллә мин иң матурыгыз түгелме?

—        Артык күп түгел минем эш,— ди тыйнак кына Кыш.— Мин җирне ял иттерәм, киләсе уңыш өчен карлар ташыйм, дөньяны ап-акка буйыйм, балаларны чана, чаңгы шуарга чакырам. Мин дә ямьсез түгел. Минем чыршыларымны, кар бөртекләремне, мамык бәсләремне яраталар.

Тыңлап-тыңлап торган да Кояш, бүләкне бу дүртәүнең берсенә дә бирә алмаган. Йолдызларны ул күккә сипкән. «Әнә барыгызга да!» —дигән.

Йолдызларны елның бер фасылы да үзенә ала алмаган. Алар һәрвакыт — яз да, җәй дә, көз дә, кыш та балкып яналар.

Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар

( Әкыят )

Абдулла Алиш

Күз күреме җитмәслек, очына-кырыена чыгып бетмәслек бик зур бер болында күкрәп үләннәр үскәннәр. Чалгы белән чабарлык булып өлгергәннәр. Төрле төстәге матур чәчәкләр анда хуш исләр таратканнар. Кош-кортлар үзләренең матур сайраулары белән болынны яңгыратканнар.

Менә шундый матур болында ат көтүе йөргән. Дугадай муенлы, стакан тояклы аргамаклар болын үләнен ашаганнар. Туйганчы салкын чишмә суын эчкәннәр.

Бу атларның көтүчеләре булмаган. Бары тик үз араларыннан иң сылу, йөгерек, иң җитез Җирән Кашка гына көтүче хезмәтен үти икән. Ул, муенындагы кыңгыравын шалтыратып, башкаларны үз артыннан ияртә, барысын бергә туплап йөртә икән.

Җирән Кашка беркөнне бик арыган, кичен аның йокысы калган булган. Ул ятып бераз хәл җыйнарга, йоклап алырга уйлаган. Иптәшләренең барысын бергә җыйнаган да әйткән:

—        Аерылсагыз, айга җитмәссез, бүленсәгез, бүген бетәрсез, бергә йөрсәгез, рәхәт көн итәрсез,— дигән.

Атлар башта гел бергә йөргәннәр. Кичкә таба берничәсе бик начар иткән, көтүдән аерылып киткән. Алар Җирән Кашканың сүзләрен онытканнар. Аның файдалы киңәшен тотмаганнар.

Аерылып киткәннәре килбәтсез зур бер Аюга очраганнар, куркуларыннан һушсыз була язганнар, бик тиз кайту юлына борылганнар. Ләкин Аю алар артыннан калмаган. Әй куган, әй куган, хәер, тота алмаган. Әй йөгергәннәр, әй йөгергәннәр атлар, юлларында тау очраган — йөгереп менгәннәр, урман очраган — ерып чыкканнар, чокырдан сикерергә уйлаганнар — булдыра алмаганнар. Тирән чокыр эченә егылганнар, аякларын сындырганнар.

Тагын өчесе көтүдән бүленеп киткән булган. Күп үтмәгән, алар да Җирән Кашканың туры сүзләрен исләренә төшергәннәр, үзләренең бүленеп китүләренә үкенгәннәр, ләкин инде соң булган. Каршыларына тешләрен шакырдатып, күзләрен акайтып бер Соры бүре килеп чыккан. Алар, бу явыз дошманны күргәч, каушап калганнар, үзләрен-үзләре белештерми, ярсып, кайсы кая таралганнар. Бүре шунда ук бер Атның бугазына ябышкан, буып алган, егып та салган. Калганнары качып котылганнар. Җирән Кашка муенындагы кыңгыравының матур шалтыравын ишеткәннәр һәм туп-туры шунда карап киткәннәр.

Барысы да Җирән Кашкага үз башларыннан үткән хәлләрне сөйләп биргәннәр, аның туры сүзен тотмауларына бик үкенгәннәр. Ә Җирән Кашка башын чайкаган, көчле итеп бер шалтыраткан — көтү бергә җыелган, тагын бер шалтыраткан да сөйләргә тотынган:

—        Күрдегезме сүземнең дөреслеген: аерылганнар Аюдан өркеп һәлак булдылар, бүленгәннәр Бүрегә очрадылар,— дигән дә кыңгыравын өченче мәртәбә шалтыраткан һәм барлык аргамакларын болынга җыйган.

Бал корты һәм Шөпшә

(Әкият )

Абдулла Алиш

Чәчәкләр башлыгы бик зур ярыш үткәрергә булган. Шул турыда ул төрле якка хәбәр салган:

—        Кем дә кем бал салырга яхшы савыт әзерли, ул савытта бал бер дә бозылмый, әчеми, барлык чәчәктәге балны шуңа бирәм! — дигән.

Бөҗәкләр көнне-төнне белмәгәннәр. Бар да тырышып савыт эшләгәннәр, бар да үзләре эшләгән савытларны чәчәкләр башлыгына китергәннәр.

—        Менә әйбәт савыт, балны кара салып! — дигәннәр. Чәчәкләр башлыгы аларның барысын да борып җибәргән.

—        Ашыккансыз, ашыккансыз, бик начар ясагансыз. Мондый савытлар миңа кирәкми. Шуңа күрә бал да сезгә эләкми! — дигән.

Шөпшә һәм Бал корты иң соңгылар булып эшкә керешкәннәр. Беренчелекне алырга өмет иткәннәр.

Бал корты көне буе бертуктамый эшли дә эшли икән. Ерак-ерак җирләргә очып бара, аллы-гөлле чәчәкләрдән бал суырып ала. Аны алып кайтып, үзе әзерләгән матур күзәнәкләргә сала икән.

Шөпшә дә чәчәкләрдән бал җыйган. Ләкин ул бик-бик ялкау булган. Иртән әзрәк кенә эшли дә, кояш кыздыра башлау белән, оясына кереп йоклый икән.

…Ярыш көне килеп җиткән.

Бал корты балавыздан эшләгән матур күзәнәкле бал савытын күтәреп очып киткән. Шөпшә үзенең аннан-моннан эшләгән кәрәзен алып килгән.

Чәчәкләр башлыгы кәрәзләргә бал салып караган. Шөпшә кәрәзендә бал тормаган. Ә Бал кортының кәрәзе акмаган, әйбәт булган.

—        Тырышканнар, күп көч куйганнар, менә дигән кәрәз эшләп чыгарганнар. Шуңа күрә теләсә нинди чәчәктән теләсә никадәр бал җыярга бал кортларына рөхсәт бирәм! — дигән Чәчәкләр башлыгы.

Шул көннән башлап бал кортлары чәчәкләрдән бал ташый башлаганнар. Ә шөпшәләр, ялкаулыклары аркасында, хурлыкка калганнар.

Дуслар

Сәрвәр Әдһәмова

Кич якынлашып килә иде. Алан әйләнәсендәге агачларның күләгәләре озыная барды. Менә алан өстендәге кояш, агачлар артына тәгәрәгәндәй булып, күздән югалды. Күләгәләр барысы да бергә тоташып җәелделәр, урман эче караңгылана башлады.

Көне буе, кич җиткәнне көтеп, куак астында яткан ана куян урманда йөреп кайтмакчы булды. Киткән чакта, ул үзенең балалары Шалпан колак белән Кечкенәгә әйтте:

—        Сез шунда гына уйнагыз. Ерак китмәгез! Чирәм үсеп куелана төшкәч, мин сезне үзем урман белән таныштырырга алып чыгармын. Аңарчы сез тиз йөгерергә дә өйрәнерсез.

Урыныннан кузгалып, бер-ике сикергәч, ул тагы артына әйләнеп:

—        Шалпан колак, син Кечкенәне кыерсытма,— дип кычкырды. Аннан агач арасына кереп югалды.

Бу куян балалары яз көне икесе бер вакытта туган булсалар да, берсе никтер нәни иде. Шуңа күрә аңа әнисе Кечкенә дип исем кушты.

Әниләре киткәч, Шалпан колак белән Кечкенә ду килеп куышып йөрергә тотындылар. Түгәрәк алан әйләнәсендә йөгереп аргач, алар кайчандыр яшен сугып аударган имән агачы төбе янына барып ял иттеләр. Ауган агачның үзен инде күптән кешеләр ягарга алып киткән. Ә төбе алан уртасында кара утыргыч төсле булып торып калган иде.

—        Әйдә, шул төп аша сикереп уйныйбыз! — диде Шалпан колак, бераз ял иткәннән соң.

—        Әйдә-ә! — диде Кечкенә.

Алар сикереп уйнарга керештеләр. Йөгереп-йөгереп киләләр дә шул агач төбе аша — һоп!

Шуннан ерак түгел ямь-яшел яфраклы каен агачы үсеп утыра. Анда бер ана песнәк, оя ясап, йомырка салган да шул йомыркалардан нәни песнәкләр борынлап чыкканны көтеп утыра иде.

Песнәк, куян балаларының йөгереп, сикереп уйнаганнарын оясыннан күреп, сокланып утырды.

—        Менә озакламый минем дә нәни кошчыкларым булыр. Канат чыккач, алар очарга өйрәнерләр,— дип уйлап куйды.

Шул вакыт Шалпан колак ерактан йөгереп килеп сикерим дигәндә генә, агач төбе өстендә кәкре коры чыбык, кинәт кузгалып, яртылаш үрә торды. Шалпан колак, куркып, колакларын торгызып кырыйга сикерде.

Башта әле ул бернәрсә дә аңлый алмый аптырап торган иде. Аның коры чыбык дип уйлаган әйбере, ысылдап, чирәмгә төшкәч, аңлады. Ул — чыбык түгел, агулы кара елан икән.

Ул арада кара елан, чирәм өстеннән шуышып, туп-туры әлеге песнәк оялаган каенга табан китте.

Өстән аны күреп торган бичара песнәкнең йөрәге ярылырга җитеште. Ул, акыллы кош, еланнарның гадәтен белә иде. Менә хәзер елан аның оясына үрмәләп менәр дә йомыркаларын ватып эчәр!

Песнәк бик борчылып чыелдап кычкырды:

—        Коткарыгыз!

Шалпан колак белән Кечкенә эшнең нәрсәдә икәнен аңлап җиткермәделәр җиткерүен. Шулай да ысылдаган кара еланның берәүгә дә зарары тимәгән кошка явызлык эшләргә җыенуын сизенделәр.

—        Ничек коткарырга соң ул кошчыкны? — диде Шалпан колак.

Кечкенә:

—        Тукта! Әни кайтып килмиме икән? Мин барып карыйм әле. Ул кайтса, берәр нәрсә уйлап табар,— дип, әнисе киткән якка чапты.

—        Ярый, син ул якка бар. Мин бу яктан карап килим! — дип, аланның икенче ягына йөгерде.

Кечкенә сикерә-сикерә йөгереп агачлар арасына барып керүгә, тәпиенә нәрсәдер кадалып, кычкырып җибәрде:

—        Ой, ой, ой!

Караса, анда керпе йомарланып яткан икән.

—        Нәрсә шулчаклы, күзеңә ак-кара күренми, мәтәлә-кадала чабасың? — диде керпе, Кечкенәгә ачуланып.

Йөгереп килеп сулышы беткән Кечкенә аңа:

—        Елан! Елан! — дип кенә әйтә алды. Керпе:

—        Фу-фу! Төлке куа икән, дип торам тагын! Кая ул елан, күрсәт,— дигәч, Кечкенә, шатланып, аны ияртеп китте.

Алар бик вакытлы барып өлгерделәр.

Керпе аланда каен агачына үрмәләп менәргә җыенган еланны күрүгә йөгерүен кызулатты һәм, вак-вак атлап, тиз генә барды да, елан өстенә ташланып, аның башының арт ягына тешләрен батырды. Арттарак калып бу хәлне карап торган Кечкенә, керпе өчен куркып, күзләрен йомды хәтта. Ул күзен ачканда, керпе еланны буып салган иде инде.

Ул арада Шалпан колак та, әнисен эзләп таба алмыйча, әлсерәп кайткан иде. Еланның кузгалмый сузылып ятканын күргәч, ул да иреннәрен кыймыл-кыймыл иттереп, шаккатып торды.

—        Фу! Шулмы курыккан еланыгыз? Фу! — диде Керпе эре генә.

Оясында тынын алырга да куркып утырган песнәк, шатлыгыннан ни эшләргә белми, чутылдады:

—        Рәхмәт сиңа, Керпе. Бу яхшылыг

Реферат по татарской литературе на тему «ӘКИЯТЛӘР ДӨНЬЯСЫНДА» (11 класс)

VI научно – практическая конференция учащихся школ г.Казани им. Д.В.Вилькеева (Вильеевские чтения)

Секция: Татарская филология

«Мир сказок»

Ларионова Диана Дмитриевна

МБОУ «Гимназия №8», Советский район, г. Казань

9 Б класс

Научный руководитель:

Айзатуллова Эльфия Мунировна,

учитель татарского языка

и литературы первой

квалификационной категории

МБОУ «Гимназия №8»

Советского района, г. Казани

КАЗАНЬ, 2015

КЕРЕШ

Фольклор – ул инглизчә сүз булыр, халык хикмәте дигәнне аңлата. Хикмәт буларак, аның мәгънәсе бик киң, шулай булгач, эчтәлеге дә киң. Шуның белән фольклор дигәнгә халыкның авыз иҗаты гына түгел, аның барлык кара ышанулары да, хорафат һәм мифологиясе дә, башкасы да керә. Билгеле, термин буларак ул сүз Көнбатышта нык урын алган һәм хәтта халык иҗаты белән шөгыльләнүче фән үзе дә фольклористика дип йөртелә.

Балалар авыз иҗаты дигәч тә, ул балаларның үз иҗатлары дигән сүз генә түгел. Бала тугач, бишеккә кергәннән алып тәпи басып сөйли башлаганчы, аңа багышлап олылар тарафыннан нинди генә җырлар көйләнми дә, нинди генә такмак-такмазалар сөйләнми.

Балалар авыз иҗатын балалар үзләре һәм әти-әни, әбиләре, бала багучылар, гомумән, балага якын торучы һәм аны каручылар кулланып йөртәләр.

Балалар фольклоры дигәннән без, башлыча, балалар арасында киң таралган, үз традицион авыз иҗатларын, уенлы җыр-көй, биюләрен, шулай ук аларга зурлар тарафыннан багышлап чыгарылган халык авыз иҗаты әсәрләрен дә аңлыйбыз.

Татар халык иҗатын өйрәнүчеләр тарафыннан “Балалар фольклоры” төшенчәсе безнең гасырның егерменче еллар ахырында гына фәнни кулланышка кертелсә дә, халык иҗаты әсәрләренең нәниләр телендә борын-борыннан яшәп килеүнә шик-шөбһә юк. Алар хакында кайбер борынгы кулъязма ядкарьләрдә дә искә алына.

Балалар телендә фольклор әсәрләренә игътибар итү, аларны төрле дәреслек, җыентыкларга кертү, тәрбия эшендә файдалану XIX йөз урталарыннан башлана. Шундыйлардан М. Иванов, С. Күкляшев, К. Насыйри, Т. Яхин, Г.Фәезхановларның уку китапларын күрсәтеп узарга мөмкин.

1907 елда Мәскәүдә нәниләр өчен “Тәрбият әл-әтфаль журналы чыга башлый. Ул ябылгач, аның дәвамы берсе буларак, 1913 елда Казанда “Ак юл” журналы оештырыла. Балалар матбугатына нигез салучыларның берсе Ф. Агеев редакторлыгында чыккан бу журнал балалар фольклорын җыеп бастыру өлкәсендә дә шактый эш башкара. Журналда, балаларга багышланган әдәби әсәрләр белән беррәттән, фольклор материаллары да дөнья күрә. Әкиятләр, табышмаклар, төрле башваткычлар, балалар уеннары әледән-әле басылып тора. Бу материалны җыеп бастыруда бигрәк тә Г. Үзбәк (Г. Рәхим) актив эшли.

Оренбургта чыга торган “Шура” журналы да балалар иҗатына даими игътибар бирә. Аның битләрендә, табышмаклар, төрле башваткычлар белән беррәттән, балаларның уеннары да урын ала. М. Акчурина, К. Гали, Т.Ченәкәй кебек авторларның уеннар турында фәнни-популяр мәкаләләре басыла.

Гомумин, бу елларда балаларны халыкның фольклор традицияләрендә тәрбияләүгә җитди игътибар бирелә. Казандагы “Шәрекъ” клубында еш кына балалар өчен кичәләр уздырыла. Кичәләрдә халык иҗаты әсәрләре башкарыла һәм аңа нигезләнеп оештырылган тамашалар да куела.

Гасыр башында халык әдәбиятын өйрәнүне юлга салуда Г. Тукайның роле зур булды. Шагыйрь шулай ук нәниләр өчен әдәбият китаплары да төзеп бастырды. Китапларга балалар күңеленә якын булган шигырьләр һәм хикәяләрне кертергә тырышты. Аларның күбесе халык иҗатына, балалар фольклоры мотивларына нигезләнгән әдәби әсәрләр иде.

Г. Тукай балалар фольклорын үз иҗатында киң файдалануы белән нәниләр телендәге халык әдәбиятының да зур кыйммәткә ия булуын күрсәтте, игътибарны аларны җыю кирәклегенә юнәлтте.

Балалар фольклорының әһәмиятен аңлап, махсус җыю һәм бастырып чыгару эше Х. Бәдигъ тарафыннан башлап җибәрелә. Тукай киңәше буенча, ул унынчы елларда “Халык әдәбияты” исеме белән бер серия китап бастырырга ниятли. Халык арасында йөреп, шактый гына материал җыйганнан соң,ул бер-бер артлы фольклор җыентыклары чыгара. 1913 елда дөнья күргән “Халык әдәбияты. Табышмаклар, такмак-такмазалар” дигән китабына шактый күләмдә бишек җырлары, балалар такмак һәм такмазаларын да кертә. Галим балалар уеннарын да туплый, аларны төрле җыентыкларда, журналларда бастыра.

Егерменче елларда Ф. Туйкә дә балалар фольклорын өйрәнүгә көч куя. Ул 1927 елда “Безнең юл” журналында “Халык әдәбиятын тикшерү юлында” дигән мәкалә белән чыга һәм анда такмаза, санамыш кебек жанрларга билгеләмә биреп, аларның идея-эстетик кыйммәте һәм шигъри төзелеше турында кызыклы фикерләр әйтә.

Балалар иҗатын өйрәнүдә язучы һәм галим Г. Толымбайскийның да өлеше зур. 1928 елда ул “Мәгариф” журналында “Балалар фольклорының кайбер төрләре һәм жанрларына аңлатма бирә, материал җыючылар күз алдында тотарга тиешле мәсьәләләрне күрсәтә һәм журнал укучыларны балалар иҗатын җыюда катнашырга чакыра.

1940 еллардан соң балалар фольклорын өйрәнү эше танылган язучы һәм фольклорчы галим Н. Исәнбәт исеменә бәйле. Ул яшь вакытыннан ук балалар телендәге фольклор әсәрләре белән кызыксынып, аларны җыеп бара. Күпьеллык хезмәтенең нәтиҗәсе итеп, 1941 елда “Балалар фольклоры” дигән җыентык “Нәниләр шатлана”, 1970 елда “Балалар дөньясы”, 1984 елда “Балалар фольклоры һәм җырлы- сүзле йөз төрле уен” дигән фольклоры җыентыкларын чыгара. Әлеге китаплар татар балалар фольклорын өйрәнүдә зур уңыш булды. Н. Исәнбәтнең бу хезмәтләре гади фольклор җыентыклары гына түгел иде. Ул аларда нәниләр иҗаты әсәрләрен төркемләү, жанрларын билгеләү буенча фәнни тәҗрибәләр дә ясады, балалар фольклоры мәсьәләләре турында кыйммәтле фикерләр әйтте. Бу китаплар чыкканнан соң балалар фольклоры әсәрләре төрле дәреслекләргә, популяр җыентыкларга да күпләп кертелә башлады.

Соңгы елларда балалар фольклорына игътибар тагын да артты. Әдәбиятчеләр, халык педагогикасын, музыкасын өйрәнүчеләр, фольклорчылар, этнографлар һәм телчеләр үз хезмәтләрендә нәниләр иҗатына еш мөрәҗәгать итә башладылар. Бу җәһәттән И. Надиров һәм Х. Гатина, Р. Мөхәммәтҗанов. Ә. Абдуллин, М. Нигъмәтҗанов, Р. Исхакова-Вамба,.Р. Мөхәммәтова, Я. Ханбиков һәм Э. Галиев, Х. Курбатов, Р. Уразманова, Р. Кукушкин хезмәтләрен искә алырга кирәк.

Балалар фольклоры өлкәннәр тарафыннан бәбиләр өчен башкарыла торган һәм нәниләрнең үз мөхитендә яшәп килгән егермеләп жанрдагы халык иҗаты әсәрләрен берләштерә.

Бу әсәрләр халык иҗатында шартлы рәвештә аерым бер төркемгә бүленеп йөртелсә дә, “балалар фольклоры” белән “зурлар фольклоры” арасында бернинди чик сызыгы юк. Ул халкыбыз поэтик мирасының аерылгысыз бер өлеше. Әмма бу төркемгә кергән әсәрләр үзләренең тематикасы белән бала күңеленә якын, шигъри тукымасына балалык рухы “сеңгән” булулары белән аерылып торалар.

Төп өлеш

Әкиятләр. Татар халык әкиятләре фольклорчылар тарафыннан шактый өйрәнелгән өлкә. Бу нәүбәттән Х. Ярми, Г. Бәширов, Ә. Касыймов, Ф. Әхмәтова, Л. Җамалетдинов хезмәтләрен күрсәтеп узарга була. Аларда жанрның генезисы, потикасы, образлар системасы мәсьәләләре шактый тулы яктыртыла. Шуның өчен безгә әкиятләрнең балалар һәм бала багучылар репертуарында яшәеше, аларның тәрбияви әһәмиятен күрсәтеп узу зарури.

Әкиятләр нәниләрнең рухи үсешендә зур роль уйный, аларның тәрбияви әһәмияте бәхәссез. “Әгәр минем тәрбияләнүчеләремнең рухи тормышында әкиятләр зур урын тотмаган булса, — дип яза атаклы совет педагогы В. А. Сухомлинский, — алар гомуми фикерләү күнекмәләре ала алмаслар иде… Әкият аркасында бала дөньяны акылы белән генә түгел, йөрәге белән дә тагып белә. .. Идея тәрбияясенең башлангыч этабы да әкият ярдәмедә була”. Бөек рус педагогы К.Д. Ушинский да әкиятләрнең әһәмиятен югары бәяләгән. Әкиятнең борын-борыннан яшь буынны тәрбияләү чарасы буларак яшәп килгәнлеге мәгълүм нәрсә.

Әкиятләр тематикасы һәм поэтикасы ягыннан күптөрле. Аларның кайсын балалар әкияте дип санарга? Билгеле ки, балалар барлык әкиятләрне дә яраталар. Аларны тыңларга да, сөйләргә дә, укырга да атлыгып торалар. Тик монда бер нәрсәне истән чыгармаска кирәк: ничә яшьтә ул бала? 5-6 яшьтәге баланың тыңлаган, сөйләгән әкиятләре 9-10 яшьлек балага бер дә кызык түгел. 12-13 яшьтәге бала күңеленә 9-10 яшендә тыңлаган әкиятләр бөтенләй хуш килмәскә мөмкин. Кыскасы, балаларның репертуары аларның яше һәм зәвыгы үсешенә тыгыз бәйләнгән. 5-7 яшьтәге балалар хайваннар турындагы әкиятләрне яраталар, ә 10-12 яшьтәгеләр озын маҗаралы әкиятләрне яратарак төшәләр.

Аннан соң инде алар тормыш-көнкүреш әкиятләре белән кызыксына башлый.

Без 13-14 яшькә кадәргеләрне балалар дип саныйбыз. Шәт шулай икән, димәк, “балалар әкияте” дигән термин астына барлык төр әкиятләр дә керә дигән сүз.

Әкият — халык авыз иҗатының борынгы, шул ук вакытта киң таралган һәм мавыктыргыч жанрларыннан берсе. Әкиятләрдә халыкның күп гасырлык тормыш тәҗрибәсеннән туган зирәклеге, тапкырлыгы, яхшылык һәм явызлык турындагы төшенчәләре тупланган, киләчәктә өмет һәм хыяллары чагылган. Әкият явызлыкны гаепли, гаделлекне, хаклыкны яклый,кешеләрне игелекле,тугры һәм мәрхәмәтле булырга өйрәтә.

Күп кенә язучылар үзләрендә беренче тапкыр иҗат дәрте уянуның халык әкиятләре тәэсирендә булуын әтәләр. Алар гомумән әкиятләргә илһам чыганагы һәм иҗади осталык үрнәге итеп карыйлар. Бу поэтик җәүһәрләргә А. С. Пушкин, Г. Тукай кебек бөек шагыйрьләр дә ихлас күңелдән сокланганнар һәм алардан үз иҗатларына азык алганнар.

Халык арасында кеше ышанмастай нәрсә сөйләнсә, гадәттә,”әкият бу” диләр. Телдә “әкият” һәм “ялган” сүзләре синоним булып йөри, чөнки әкияткә гомумән уйдырма хас.

Борынгы кеше дөньяның,кешенең һәм гомумән җанлы һәм җансыз табигатьнең барлыкка килүен, алар арасындагы мөнәсәбәтләрне,кешенең тормышындагы төрле хәлләрне – барысын да мифологик карашлар нигезендә анлаган, һәм аларның аңлатмалары миф – мифик риваять формасында йөргән. Бу хикәяләрнең бер өлеше изге итеп саналган. Алар теләсә кайда, теләсә кайчан һәм теләсә кемгә сөйләнмәгән. Мондый хикәяләрне сөйләү изге йоланы үтәү белән бергә алып барылган һәм бары тик балигъ кешеләргә генә җиткәрелгән,ягъни мифлар ритуал белән тыгыз бәйләнештә булган. Гамәлдә вазифа үтәгән бу мифик риваятьләр әкиятнең иң борыңгы формасы дип санала.

Чын мәгънәсендәге әкиятнең туу вакыты – ул нәкъ менә изге хикәянең (әкият “баба”сының) нәфис хикәягә әверелеп киткән чагы. Бу хәл исә изге хикәянең ритуалдан аерулуы нәтиҗәсендә була. Чөнки йоланы барлыкка китергән шартлар вакытлар узу белән бетә.

Әкият сюжетында уйдырма мөһим урын тота. Уйдырма ул – фантазик үзе генә уйдырманы тудыра алмый. Моның өчен элек тормыш материалы кирәк. Ә тормышта әкияткә кулай материал һәрвакыт булган: кеше белән табигать, иске белән яңа арасындагы көрәш, искенең кире кагылуы нәтиҗәсендә туган комизм, тормышта очрый торган игътибарга лаеклы төрле вакыйгалар, кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләр, кешеләрнең дөньяга карашындагы үзгәрешләр һ.б.

Әкиятләрдә уйдырма – ул ниндидер мәгънәсезлек түгел, бәлки реаль тормыш, реаль чынбарлык күренешләренең, шулай ук кеше хыялларының үзенчәлекле чагылышы. Әкияттән тормыштагы тәңгәллекләрне эзләү нәтиҗәсез һәм хәтта мәгънәсез эш булыр иде.

Әкиятләр күп гасырлар дәвамында зур үзгәрешләр кичергән, һәм һәр чор аларда үзенең эзен калдырган. Шуңа күрә, бүген без белгән әкиятләрдә, борынгы катлам белән беррәттән, сыйнфый җәмгыятләргә хас билгеләрне дә һәм хәзерге тормыш детальләрен дә таба алабыз.

Татар халкы – әкиятләргә бик бай халык. Ләкин бу хәзинә бик соң җыела башлаган. Беренче басма әкиятләр белән без Мартиньян Ивановның 1842 елда Казанда чыккан «Татарская хрестоматия” дигән китабында очрашабыз. Бу китап дәреслек сыйфатында нәшир ителгән. Шуңа күрә андагы әкиятләрнең (барысы 8 тетст) кайда, кайчан һәм кемнән язып алынганлыгы күрсәтелмәгән.

Салимҗан Күкләшевнең “Диване хикәяте татар” дигән хрестоматиясендә (Казан, 1859) шулай ук шактый урынны фольклор материаллары били. Алар арасында М. Иванов хрестоматиясендә булган әкиятләрнең дә кайберләре урын алган.

Себер татарлары фольклорын өйрәнүдә академик В. В. Радлов күп көч куйган. Ул узган гасырның 60 елларында Көнбатыш Себернең татарлар яши торган урыннарында булып, халык иҗатының төрле жанрларына караган бик күп әсәрләр язып алган. Галим 19 авылдан җыелган фольклор үрнәкләрен аерым бер том итеп бастырып чыгарган. Бу томда башка жанр әсәрләре белән бәргә 40 ка якын әкият тә урнаштырылган.

XIX йөздә басылган әкият җыентыкларының иң зуры – Т. Яхинның балаларга атап нәшер ителгән “Дәфгылькәсәл мин әссабый вә сабыят” (Казан, 1900) дигән китабы. Анда йөзгә якын текст урнаштырылган.

Күренекле мәгърифәтче К. Насыйри да әкиятләр җыю белән шөгыльләнгән. Ул туплаган уннан артык әкият нигезендә, П. А. Поляков тарафыннан “Казан татарларының әкиятләре һәм аларны башка халыклар әкиятләре белән чагыштыру” дигән хезмәт тә языла.

XX гасыр башына кадәр татар халкының төрле этник төркемнәренә караган әкиятләр җыела, аларның күбесе басылып чыга, һәм әкиятләрне фәнни өйрәнү өлкәсендә беренче адымнан ясала.

30 елларның икенче яртысында оста әкиятләрне табуда һәм әкиятләрне югары сыйфатлы итеп язып алуда Г. Толымбай шактый гына эшчәнлек күрсәтә. Аның тарафыннан җыелган материаллар Г. Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм тарих институтының фольклор фондында саклана.

Шуннан соңгы чорда халык әкиятләрен җыю һәм бастырып чыгару, иясе аларны фәнни өйрәнү беренче чиратта Г. Бәширов, Х. Ярми, Э. Касыймов, Ф. Әхмәтова исемнәре белән бәйле.

Әкият – халкыбызның гаять кыймәтле рухи байлыгы.

Әкият дигән сүз гарәпчә хикәят (сөйләп бирү, хикәя) сүзенең фонетик яктан үзгәрүе нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Өлкән буын вәкилләре арасында әкиятне хикият дип атаучылар әле бүген дә очрый.

Керәшен татарлары әкиятне мәсәлә дип йөртәләр. Мәсәлә – гарәптән кергән мәсәлә сүзенең үзенчәлекле әйтелеше. Мәсәл исә мисал, үрнәк дигән мәгънәне белдерә. Себер татарлары әкияткә йомак диләр. Йомак өю, йомак ишү әкият сөйләүне аңлата. Ә йомак әйтү – табышмак әйтү. Йомак – әкиятнең беренче, ягъни борынгы гамәли вазифасына мөнәсәбәтле рәвештә барлыкка килгән һәм бүгенгәчә сакланып калган иң борыңгы елларда нәшер исеме. Мәсәл-мәсәлә, хикәят дигән атамалар исә әкиятнең соңгырак дәвердәге исемнәре. Ә әкият – иң соңгы, яңа исем. Бу сүз басма чыганакларда беренче мәртәбә А. Троянскийның 1833-1835 елларда нәшер ителгән сүзлегендә очрый, һәм аңа “басня, сказка, небыль, небылица, пустошь, вздор” дигән аңлатма бирелгә.

Әкият – фольклорда катлаулы күренеш. “Әкият – ул халык поэтик авыз иҗатының төп жанрларыннан берсе булып, уйдырмага таянган, тылсымлы, маҗаралы яисә көнкүреш характерындагы эпик, башлыча чәчмә сәнгать әсәре. Әкият дип телдә яши торган сәнгатьле прозаның төрле төрләрен (хайваннар турындагы гыйбрәтле хикәяләр, тылсымлы әкиятләр, маҗаралы повестьлар, сатирик мәзәкләр) атыйлар.

Фәнни-тикшерүне максатларында әкиятләр күп халыкларда нигездә өч төргә бүлеп карала: хайваннар турындагы әкиятләр, тылсымлы әкиятләр һәм көнкүреш әкиятләре.

“Халык арасында “Салам-Торхан”, “Аю, Бабай,Төлке”, “Кәтән Иванович”, “Төлке”, “Шәрә бүре”, “Торна белән Төлке”, “Кәҗә беән Сарык” әкиятләрендәге сюҗетлар аеруча киң таралган.

Мондый әкиятләрнең төп геройлары – кыргый җанварлар, йорт терлекләре һәм җәнлекләр, кошлар, сөйрәлүчеләр, балыклар, бөҗәкләр.

Хайваннар белән туганлык мөнәсәбәтенә ышану борынгы община строе чорында һәр ыруның ниндидер берәр хайванны үзенең нәсел башы итеп санавына китергән (тотемизм). Бу хайванны, ягъни тотемны, үтерергә ярамаган, чөнки ул әлеге ыруны яклаучы һәм саклаучы дип ышанылган. Тотемга ышану нәтиҗәсендә хайваннар культы барлыкка килгән.

Хайваннар турындагы бүгенге әкиятләр үзләренең борынгы рәвешеннән (хайваннар турындагы хикәяләрдән) бик нык аерылалар. Бүгенге әкиятләрдә сүз хайваннар турында барса да, инде чынлыкта кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләр сүрәтләнә, икенче төрле әйтсәк, бу әсәрләрдә читләтеп әйтү, киная, ягъни аллегорик сыйфат өстенлек алган.

Татар легендаларында акыллы, изге, көчле персонажлар булган аю һәм бүре хайваннар турындагы әкиятләрнең берсендә дә уңай яктан сүрәтләнми. Әкияттә алар – аңгыра,ахмак,юньсез, куркак. Мәсәлән, “Төлке”, “Аю белән Төлке”, “Аю, Бүре, Төлке”, “Хәйләкәр Төлке” әкиятләрендә аю һәм бүре төлке тарафыннан алдана. “Батыр әтәч” дигән әкияттә шул ук аю һәм бүре кәҗәдән куркып, качарга мәҗбүр булалар.”Җүләр бүре” әкиятендә дә эт кәҗә тәкәсе, дуңгыз бүрене көлкегә калдыралар, һәм аңгыралыгы нәтиҗәсендә, бүре һәлак була.

“Аю, Бабай, Төлке”, “Шәрә бүре”, “Мәче, Юлбарыс һәм Кеше” кебек әкиятләр нәкъ менә табигать көчләренең буйсындырылуы нәтиҗәсендә барлыкка килгән дип уйларга нигез бар. Бу чорда инде, кеше, әлбәттә,хайванга караганда акыллырак, тапкыррак булырга тиеш. Андый әкиятләрнең кайберләрендә көчле хайванга каршы карт (ягъни, физик яктан йомшак, ләкин акыллы һәм зирәклеге белән көчле) кеше куелу моны тагын да ачык күрсәтә. Әлеге әкиятләрдә аю,бүре, юлбарыс кебек көчле хайваннар кеше тарафыннан алданалр һәм үтереләләр.

Шулай итеп, кайчандыр изге саналган хайваннар кешелек җәмгыяте үселешендәге билгеле бер чорда үзләренең элеккә дәрәҗәләрен җуялар һәм көлке объектына әвереләләр, алай гына да түгел, хәтта хөкем ителәләр, үтереләләр.

Төп персонажлары йорт хайваннары булган әкятләрнең күбесе үзләренең килеп чыгышы белән соңгырак чорга карый. Ул вакытта инде кешенең аңы шактый үскән һәм мифологик күзаллауларның зур өлеше онытылган була. Шуңа карамастан, андый әкиятләрнең кайберләрендә архаик мотивлар сакланып калган. Мисал итеп “Кәҗә белән Сарык” әкиятен күрсәтергә мөмкин.

“Торна белән Төлке” әкияте әнә шундыйлардан. Торна белән Төлке бер-берсен кунакка чакыралар. Төлке тары боткасын сай табакка салып, торнаны сыйлый. Әлбәттә , торна бер ярманы да эләктерә алмый, ризыкны төлке үзе ялап бетерә. Торна исә, чиратында төлкене кунакка чакыра, чумарны гөбегә сала. Нәтиҗәдә, торна үзе туклана, ә төлке ач кала.

Әсәрдә сыйнфый мотивлар юк,шулай ук бернинди мораль нәтиҗә дә ясалмый, бары тик хәйләгә каршы хәйлә генә бар.

Хайваннар турындагы әкиятләрдә иң популяр киек – төлке. Ул барлык әкиятләрнең яртысыннн артыграгында бар. Ә яртысына якынында аю һәм бүре катнаша. Калган кыргый җанварлар һәм кошлар (куян, арыслан, юлбарыс, бурсык, кабан дуңгызы, сукыр тычкан, гөберле бака, торна, тукран, бүдәнә, ябалак, чыпчык, песнәк, күке, ала карга һ.б.лар) бер-ике мәртәбә генә очрый.

Төлке барлык әкиятләрдә диярлек хәйләкәр, алдакчы, ялагай итеп сүрәтләнә. Күпчелек очракта ул үзенең максатына ирешә. Аю һәм бүре, киресенчә, тупас, ахмак, хәтта куркак; еш кына алар алданалар, куркып качалар яки үтереләләр. Моның мисалларын без әле генә искә алынган әкиятләрдә күреп үттек. Аюны һәм бүрене йорт хайваннары гына түгел, төлке дә алдый, хурлыкка калдыра, хәтта һәлакәткә илтә. Мәсәлән, “Төлке” дигән әкияттә аю төлке киңәше буенча, балык тотам дип койрыгын бәкегә тыгып утырган аю, кешеләр кыйный башлагач, бозга каткан койрыгын өзеп кача. “Төлке белән Бүре” дигән әкияттә шул ук тозакка эләккән бүрене кешеләр кыйнап үтерәләр.

Арыслан һәм юлбарыс әкиятләрдә иң көчле хайваннар итеп сурәтләнәләр һәм рәхимсез тиран образын гәүдәләндерәләр. Алар барлык хайваннар өстеннән хакимлек итәләр. Үзенең көчсез хайваннарны эзәрлекли, ә аю һәм бүре кебек киекләрне бик оста адый торган төлке дә арыслан йә юлбарыс алдында баш ияргә, ялагайланырга, үз мәнфәгате өчен башкаларны әләкләргә мәҗбур була һәм бәла-казадан имин кала.

“Арслан, Төлке, Бүре” дигән әкияттә төлке бергә аулаган корбаннарны бүлгән вакытта аларның барысын да арсланга бирә. Биредә ул оста күзәтүче, мөхитне сизгер тоеп, һәр шартка яраклаша белүче, үзенә кирәк чагында көчлеләр алдында тәлинкә тотудан да тартынмаучы хәйләкәр һәм ялагай түрәне яисә эшкуарны гәүдәләндерә.

Икенче бер әкияттә дә үзенең зирәклеге һәм мәкере белән төлке кыен хәлдән уңышлы чыга. Авыру арсланның хәлен белергә килүчеләр арасында төлке күренмәгәч , бүре аңа төлкене яманлый. Моны белгән төлке, арсланга килеп, үзенең дару эзләп кичегүен, әгәр ул бүренең арт аягындагы сеңере белән дәваланса, тереләчәген әйтә. Арслан шунда ук бүрене тотып, аның арт аягындагы сеңерен өзеп ала.

Ә менә “Хәйләкәр әтәч”, “Аю, Бабай, Төлке” дигән әкиятләрдә без төлкене ярдәмче вазифасында күрәбез. “Салам- Торхан” дигән әкияттә исә төлке, патшаны алдап, яр

Татар халык әкиятләре. — Башка китаплар — Каталог файлов

ӘКИЯТ СӨЙЛИМ, ТЫҢЛАГЫЗ

Хөрмәтле укучылар!

«Әкият сөйлә»,— дип, әби-бабасын, йә булмаса әти-әнисен тинтерәтеп бетерүче балаларны очратканыгыз бардыр. Бу күренеш олылар тарафыннан гадәти һәм үтә гади хәл буларак кабул ителә. Әмма галимнәрнең, педагогларның әлеге мәсьәләгә карашлары җитдирәк. Бактың исә, баланың әкият яратуы табигый ихтыяҗ икән. Атаклы балалар язучысы Корней Чуковский үзенең «От двух до пяти» дигән китабында: «Әкият — җиде-сигез яшькә кадәрге һәр нормаль бала өчен иң кирәкле азык, тәмле-томлы нәрсә генә түгел, бәлки, бик мөһим һәм гаять туклыклы икмәк»,— ди. Әкиятнең тәрбияви зарурлыгы бик күптәннән билгеле. XVIII гасырда яшәгән немец философы һәм мәгърифәтчесе Гердер: «Әгәр сабыйга беркайчан да әкият сөйләмәгән булсалар, аның күңелендә эшкәртелмәгән кыр кала, һәм шуннан соңгы елларда инде бу кырны эшкәртү мөмкин булмаячак», — дигән.

Әкиятне сабыйга аның теле ачылуга ук сөйли башлыйлар. Әкият ярдәмендә (биредә, беренче чиратта, халык әкиятләре күздә тотыла) бала яхшылык һәм явызлык төшенчәләре белән таныша, ә гаделлекнең тантана итүе аның пакь күңелендә канәгатьлек һәм шатлык тойгылары уята. Сабый барысын да җиңел аңлый, чөнки әкияттә бары тик ак һәм кара буяулар гына өстенлек итә.

Татар халкының бөек шагыйре Г. Тукай балаларга атап язган «Кышкы кич» шигырендә болай ди:

Кышкы кичнең озынлыгын сизмисез дә
Әнкәгезнең сөйләгәне әкият берлә.

Гаиләдә әкият сөйләү гадәте шагыйрьнең «Туган тел» шигырендә дә чагыла:

Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән,—

дип яза ул.

Өлкән яшьтәге кешеләр арасында әкиятне хикәят дип атаучылар әле хәзер дә очрый. Хикәят — гарәп сүзе, сөйләп бирү, хикәяләү мәгънәсендә. Әкият әнә шул хикәят дигән сүзнең фонетик яктан үзгәрүе нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Ләкин атамалар саны әле болар белән генә дә чикләнми. Әйтик, керәшен татарлары әкиятне мәсәл яки мәсәлә дип йөртәләр. Мәсәл исә мисал, үрнәк дигән мәгънәне белдерә. Шул нигездә халык иҗатының (соңрак язма әдәбиятның да) бер жанры (әдәп, әхлак өйрәтү өчен читләтеп-сөйләнгән хикәяләр) мәсәл дип аталган.

Себер татарлары исә әкияткә йомак диләр. Йомак өю, йомак ишү әкият сөйләүне аңлата. Ә йомак әйтү — табышмак әйтү. Бүгенге көндә бер-берсеннән бик нык аерылып торган бу ике жанрның, әкият белән табышмакның, әнә шулай исемнәре тәңгәл килү аларның кайчандыр бер тамырдан булуларына ишарәли. Аларның уртак исеме — йомак — фольклорның бик борынгы чордагы синкретик хәлен, ягъни җанрларның аерымланып җитмәгән чорын чагылдыра.

Шулай итеп, йомак — әкиятнең беренче һәм бүгенгәчә сакланып калган иң борынгы исеме. Мәсәл — мәсәлә, хикәят дигән атамалар исә әкиятнең соңгырак дәвердәге исемнәре. Ә әкият — иң соңгы, яңа исем. Бу сүз беренче мәртәбә А. Троянскийның 1833—1835 елларда нәшер ителгән сүзлегендә очрый, һәм аңа «басня, сказка, небыль, небылица, пустошь, вздор» дигән аңлатма бирелгән.

Әкиятләрнең күптөрле булуы күзгә ташлана. Әйтик, алар арасында хайваннар турындагы гыйбрәтле хикәяләр дә, геройның келәмгә утырып очуы сурәтләнгән тылсымлы әсәрләр дә, юлбасарлар турындагы маҗаралы повестьлар да, эчең катканчы көлдерә торган сатирик мәзәкләр дә бар. Әйе, әсәрләр төрле, әмма аларның барысы өчен дә уртак бер үзенчәлек ачык сизелә: һәркай- сында уйдырма бар. Ягъни әкиятләрдә тормыш хәлләре сурәтләнсә дә, вакыйгалар нәкъ тормыштагыча түгел: хайваннар кешечә сөйләшә; герой чикмән кия дә кеше күзенә күренмәс була; йә ул, саран байга салам ашатып, аңа нужаның нәрсә икәнен төшендерә һ. б. Нәкъ менә шул уйдырма әлеге әсәрләрне әкият итә дә инде.

Ә хәзер «Нәрсә соң ул әкият?» дигән сорауга җавап бирергә тырышып карыйк.

Әкият ул — халык авыз иҗатының төп жанрларыннан берсе булып, уйдырмага нигезләнгән тылсымлы, маҗаралы яисә көнкүреш характерындагы эпик сәнгать әсәре.

Әкиятләр кешелек тарихының бик борынгы заманнарында, әле җәмгыять сыйныфларга бүленмәгән дәвердә үк барлыкка килгән һәм күп гасырлар дәвамында зур үзгәрешләр кичергән, һәр дәвер аларда үзенең эзен калдырган.

Әлеге әсәрләр, нигездә, өч төргә бүлеп карала: хайваннар турындагы әкиятләр, тылсымлы әкиятләр һәм көнкүреш әкиятләре. Бу китап та әнә шуларга багышланган өч бүлектән тора.

Эчтәлек

• ӘКИЯТ СӨЙЛИМ, ТЫҢЛАГЫЗ
• I БҮЛЕК
  • Төлке, төлке-төләйман
  • ӘТӘЧ БЕЛӘН ТӨЛКЕ
  • ТОРНА БЕЛӘН ТӨЛКЕ
  • АРЫСЛАН, БҮРЕ, ТӨЛКЕ
  • ТӨЛКЕ БЕЛӘН БҮРЕ
  • САЛАМ ТОРХАН ҺӘМ ТӨЛКЕ
  • АЮ, БАБАЙ, ТӨЛКЕ
  • ШӘРӘ БҮРЕ
  • КӘҖӘ БЕЛӘН БҮРЕ
  • АЮ БЕЛӘН ХАТЫН
  • АЮ ХЕЗМӘТЕ
  • МӘЧЕ БЕЛӘН АЮ
  • КӘҖӘ БЕЛӘН САРЫК
  • МӘЧЕ, ЮЛБАРЫС ҺӘМ КЕШЕ
  • МАЧЫ БАШЛЫ ЯБАЛАК
  • АЙ БЕЛӘН КОЯШ
• II БҮЛЕК
  • Борын-борын заманда
  • ЕЛАН ПАТШАСЫ
  • ШАҺМАРА
  • ЗӨҺРӘ
  • ГӨЛЧӘЧӘК
  • ҮГИ КЫЗ
  • ӨЧ КЫЗ ТУГАН
  • ТАҢБАТЫР
  • КАМЫР БАТЫР
  • АК БҮРЕ
  • ЧӘЧӘК КҮЛМӘК
• III БҮЛЕК
  • Байлар һәм Шомбайлар
  • ЗИРӘК КАРТ
  • ВАСЫЯТЬ
  • ӨЧ СОРАУ
  • МӘГЪНӘЛЕ КЫЗ
  • ҖИДЕ БАҖАНЫ БЕР БҮРЕ АШАГАН
  • ТУРЫ СӨЙЛӘГӘН КОТЫЛГАН, ЯЛГАНЛАГАН ТОТЫЛГАН
  • ҺӨНӘРЛЕ ҮЛМИ, ҺӨНӘРСЕЗ КӨН КҮРМИ
  • ДИЮЛӘРНЕ ҖИҢГӘН
  • ШҮРӘЛЕ
  • КҮКЕ КЫЧКЫРГАЧ, КӨТҮЧЕ ХЕЗМӘТ ХАКЫ АЛА
  • ШОМБАЙ
  • ТАПКЫР КЫЗ
  • ХОЛЫКСЫЗ ХАТЫН
  • КАРТ БЕЛӘН ЯЛКАУ ЕГЕТ
  • МУЛЛА ҺӘМ АНЫҢ МӨРИТЕ
  • КЕМГӘ ЧИТЕНРӘК?
  • СОЛДАТ БАЛТАСЫ
  • КЫЙНЫЙЛАР ДА КЫЙНЫЙЛАР
  • АЛДАКЧЫ БЕЛӘН КҮПЕР
  • ИКЕ ЯЛГАНЧЫ
  • СӘЯХӘТЧЕ КЫЗ
  • ХИКМӘТЛЕ УСАК
  • ЯРАТМАСАҢ ТЫҢЛАМА, ЯЛГАНЛАРГА КОМАЧАУЛАМА
• ИСКӘРМӘЛӘР
• БҮГЕН БАРДЫМ, КИЧӘ КАЙТТЫМ

Учебное издание «Народные жемчужины». Татарские народные сказки (на татарском языке). 
Составитель Замалетдинов Ленар Шайхиевич. Книга в формате doc (MS Word).

Wikibooks:Әкиятләр китабы — Викикитап

Әкиятчегә Халык авыз иҗаты әсәрләреннән балаларга ин якын һәм алар ярата торганы — әкиятләр. Халык әкиятләре — бала тәрбияләүдә бай материал булып исәпләнә. Вакыйгаларның тиз җәелеше, катнашучыларның аз санда булуы, ритмик яктан гади төзелеше, телнең образлылыгы, юморга бай булуы мәктәпкәчә яшьтәге бала өчен әкиятне гадәттән тыш кызыклы һәм аңлаешлы итәләр. Хәрәкәтләрнең, геройлар сүзләренең билгеле тәртиптә кабатланып килүе балаларны әсәрләр белән таныштыру процессын җанлы һәм кызыклы итеп алып барырга ярдәм итә. Мәсәлән: «Тарталар, тарталар, тартып чыгара алмыйлар…», «Баралар, баралар… ниһаять, барып җитәләр…» һ. б. Мәктәпкәчә яшьтәге балалар хайваннар турындагы әкиятләрне аеруча яраталар. Ләкин, шуны да искәртергә кирәк, әкиятләрне сайлаганда балаларның яшь аерымлыкларын, әкияттәге образларның балага ни дәрәҗәдә аңлаешлы, якын булуын истә тотарга кирәк. Татар халык әкиятләрендә, нигездә, уңай тәэсирләр уята торган вакыйгалар сурәтләнә. Яхшылык һәрвакыт явызлыкны җиңә, геройларның төп сыйфатлары булып батырлык, өлкәннәргә хөрмәт, намуслылык, яхшы күңеллелек санала. Куркактан, әләкләүчедән, ахмактан көлгән әкиятләр дә балага әхлак тәрбиясе бирүдә зур роль уйный. Баланың әкиятне тыңлаганда мәгънәсенә төшенүе, идея эчтәлеген дөрес аңлавы зарури. Персонажларның характерларын, үз-үзләрен тотышларын, сюжеттагы төсмерләрне балалар тиз сизәләр. Игътибарлы балалар геройларның характерларына һәм алар кылган эшләргә дөрес бәя бирә беләләр. Еш кына алар үзләре дә әкиятләрне үзләренчә дәвам итә яки яңа әкиятләр иҗат итә алалар. Балалар иҗатын һәрвакыт хупларга, иҗатларын һәръяклап үстерүдә ярдәм итәргә кирәк. Әкиятнең балалар тарафыннан ничек кабул ителүе аның сөйләнү рәвешенә дә бәйле. Интонация, төрле хәрәкәтләр, мимикаларны дөрес кулланып сөйләгән әкиятләрне балалар аеруча яратып тыңлыйлар. Сөй-ләмнең сәнгатьлелеге, эмоциональ байлыгы әкиятнең эчтәлеген аңларга да зур ярдәм итә. Бала вакыйгаларның чынлыгына ышана, әкият герое белән бергә шатлана яки борчыла, бу баланың эчке активлыгын — аның күңел көчләрен уңай якка юнәлтергә, аң һәм белем эшчәнлеген активлаштырырга ярдәм итә. Балага әкиятне берничә тапкыр уку зарури. Беренче тапкыр укыганда кичерешләрне аңлау дөрес булмаска да мөмкин. Ул вакытта бала бары тик әкиятнең сюжетын гына истә калдыра, әкиятнең тәрбияви нечкәлекләренә игътибар итми. Балалар игътибар белән тыңласын өчен, аларны алдан әзерләргә кирәк. Әкиятне нинди дә булса курчак исеменнән сөйләтергә мөмкин. Курчакның тышкы кыяфәте белән кызыксындыру әһәмиятле (өстәл театры курчаклары). Халык иҗаты әсәрләре — балаларда хис тәрбияләү мәктәбе. Тәҗрибә күрсәткәнчә, геройның уй-хисләрен аңлый белү, эмоциональ кабул итү тәрбияләүдә әкиятне сәхнәләштерү, иллюстрацияләр карау, әкият герое турында сөйләшүләр тәрбия процессында зур урын алырга тиеш. Мәсәлән: Абдулла Алишның «Куян кызы», «Чукмар белән Тукмар», «Бикбатыр һәм Биккуркак» әсәрләрен сәхнәләштереп тыңлау балаларга зур эмоциональ шатлык китерә.

Әкиятләр дөньясына рәхим итегез! Шүрәле (Габдулла Тукай әкияте) Нәкъ Казан артында бардыр бер авыл — Кырлай диләр; Җырлаганда көй өчен «тавыклары җырлай» диләр; Гәрчә анда тугъмасам да, мин бераз торган идем, Җирне әз-мәз тырмалап, чәчкән идем, урган идем. Ул авылның, — һич онытмыйм, — һәр ягы урман иде, Ул болын, яшел үләннәр хәтфәдән юрган иде. Зурмы? дисәң, зур түгелдер, бу авыл бик кечкенә, Халкының эчкән суы бик кечкенә — инеш кенә. Анда бик салкын вә бик эссе түгел, урта һава, Җил дә вактында исеп, яңгыр да вакытында ява. Урманында кып-кызыл кура җиләк тә җир җиләк; Күз ачып йомганчы, һичшиксез, җыярсың бер чиләк. Бик хозур! рәт-рәт тора, гаскәр кеби, чыршы, нарат; Төпләрендә ятканым бар, хәл җыеп, күккә карап…(дәвамы) Ил гизүче бака (Всеволод Гаршин әкияте) Яшәгән, ди, дөньяда бер бака-бакылдык. Ул сазлыкта чебен-черкиләр аулаган, үзенең дуслары белән бакылдаган. Бервакыт шулай, кәкре агач ботагына ябышкан да җылы вак яңгыр астында коена икән. — Их, бүген нинди яхшы, юеш һава! Дөньяда яшәве нинди рәхәт! — дигән бака. Тамчылар аның түшеннән, тәпиләреннән тәгәрәп төшәләр икән. Кинәт һавада «фью-фью-фью» дигән канат тавышлары ишетелә. Бу шулай итеп үрдәкләр очуы икән. Ул арада үрдәкләр бака яши торган сазлыкка килеп төшәләр. — Бак, бак! Әле очасы бик ерак. Тамак ялгап алырга , кирәк!— ди үрдәкләрнең берсе. Аларны күргәч, бака, куркып, яшеренә. Бераз уйлап торгач, ул үзенең шардай күзле башын судан чыгара. Үрдәкләрнең кая очканын беләсе килә аның. — Бак, бак, инде салкыная башлады бу як! Тизрәк көньякка очарга кирәк!—ди икенче үрдәк… (дәвамы)

Татар халык әкияте — Аю-Әппәз

АЮ-ӘППӘЗ

Әүвәл заманда булган икән, ди, бер ир белән хатын. Алардан туган бер бала. Үскәч, шул баланы Аю-Әппәз дип йөрткәннәр. Ул исем шуңардан кушылган: көннәрдән беркөнне шул егеткә атасы, коймак пешерергә дип, урманнан утын алып кайтырга куша. Болар фәкыйрь булалар. Егет, начар гына, арык кына бияне җигеп, урманга китә.

Барып җиткәч, егет бияне агачка илтеп бәйли, үзе коры имән ботаклары хәзерләргә керешә. Әз генә вакыт эчендә бер олаулык хәзерли дә, аты янына әйләнеп килсә, бияне ике бүре белән бер аю ашап бетереп баралар. Биясе юк инде. Ни хәл итәргә? Егет аптырап тормый, аюны уртага, ике бүрене ике якка җигә дә кайтып китә.

Кайтып керсә, моңардан башта атасы да, анасы да курка, бөтенләй нишләргә белмиләр. Соңыннан малайның батырлыгын күреп: «Без аны кыр тегермәненә җибәрик, андагы тегермән пәриендә безнең бер капчык оныбыз бар бит, шуны алып кайтсын»,— диләр. Малайны шулай кыр тегермәненә пәригә каршы сугышырга җибәрәләр.

Шуннан малай китә. Тегермәнне ачып, барып керсә, ни күзе белән күрсен, тегендә утыра икән, ди, сыңар күзле бер пәри. Шул пәри әйтә:

— Ник килдең? — ди.

— Атамның бер капчык оны бар икән монда, шуны алырга килдем,— ди егет әйтә.

Пәри әйтә:

— Тукта, менә мин сине өйрәтим әле,— ди. Тотына егетне кыйнарга. Егет тә тик тормый, пәрине күтәреп алып, аның артын әйләнеп тора торган тегермән ташына тидерә. Пәрине шулай тегермән ташына чарлатып алды бу. Шуннан сыңар күзле пәри егеткә ялына башлады:

— Син миңа тимә, мин синең колың булырмын,— диде.

— Ярый алай булса, китер, онны алып китим,— диде егет, Онны күтәреп кайтып китте бу. Егетнең көчен күреп, атасы моңа тагын бер йомыш кушты:

— Улым,— ди,— минем күрше патшасыннан өч алтын аласым бар, иде, шуны алып кайт әле,— ди. Егет каршы килми. Аюны, бүреләрне җигеп, пәрине дә утыртып, күрше патшасына китте бу.

Көннәр, атналар үткәч, егет барып җитте. Патшага кереп әйттеләр: «Сезнең хозурыгызга берәү килде. Сездән өч алтын аласым бар, дип әйтә. Уртага аю, ике янга ике бүре җиккән үзе. Күчергә паровоз күзе зурлыгында сыңар күзле дәү генә бер нәрсә утырткан»,— диделәр. Патша куркып китте: «Алай булса, өч алтын гына түгел, биш алтын биреп кайтарып җибәрегез үзен»,— диде.

Егет, биш алтынны алып, көннәр, атналар үткәч, шул малны ата-анасына кайтарып бирде. Тегеләр тагын уйга калдылар: «Малайны үзебезнең янда тотсак, аңа ашарга җиткерү дә авыр, аның үзенә дә күңелсез булыр»,— ди болар.

— Сиңа безнең белән тору бик күңелсезгә килә, әллә читкә чыгып, дөнья күреп кайтасыңмы,— ди моңа атасы. Малай: «Ярар, әти»,— дип чыгып китте. Бер урман буена барып җиткәч, аю белән бүреләрне дә җибәрде, пәрине дә яныннан куалады, бер башы гына калды. Шулай бара-бара, бер урман аркылы чыкканда, моңа бер бик оста ук атучы очрады. Ул егет укны бик тә оста ата икән, нинди генә кош булса да, бәреп төшерә икән. Ук атып торучы егеткә Аю-Әппәз әйтте:

— Син нинди шәп батыр, бер ату белән нинди генә кошны да бәреп төшерә аласың икән,— диде.

Егет әйтте:

— Минме соң батыр, минме соң пәһлеван! Бу дөньяда Аю-Әппәз дигән бер кеше бар. Ул төрле һөнәрләрне белә торган бер батыр икән, фәкыйрьләргә, көчсезләргә ярдәм итә икән. Менә шул кешене күрәсе иде,— диде.

Бу әйтте:

— Мин үзем Аю-Әппәз булам инде,— диде.

Шуннан теге укчы егет аңарга ялынды:

— Аю-Әппәз булсаң, мине үзеңә иптәш итеп ал, бергә йөрик,— диде.

— Ярый,— диде Әппәз. Болар икәү киттеләр. Шулай атлый торгач, ук атучы егет әйтте:

— Минем бер зур хәсрәтем бар әле. Ук атарга осталыгым булса да, фәкыйрьлегем зур. Хукан патшасының бер матур кызы бар, шуны аласым килә. Патша фәкыйрь кешегә кызын бирми. Сугышып алырга гаскәрем юк. Син шул кызны миңа алып бирешсәң икән,— диде.

Аю-Әппәз әйтте:

— Була, мин сиңа ул кызны алып бирермен. Ләкин мин анда бара белмим, әйдә мине алып бар,— диде.

Шуннан бергәләп китсәләр, бер зур дәрьяга җиттеләр. Аргы ягына чыгарга һичбер мөмкинлек юк. Болар шулай аптырашып торган арада, аргы яктан бер озын кеше килә. Суга төшсә, су шул кешенең тезеннән генә. Болар янына килеп чыкты бу. Егетләр озын кешедән:

— Су тирәнме? — дип сораштылар.

— Су тирән, сезнең хәтле биш биек,— диде.

— Алай булса,— диделәр егетләр,— син безне аргы якка чыгарып куйсана.

— Чыгарам,— диде озын егет,— тик бер шартым бар: судан чыгарган өчен Хукан патшасының кызын алып бирерсез. Ул матур кызны минем аласым килә. Болай гына сорасам, атасы бирмәс,— ди.

Аю-Әппәз әйтте:

— Соң синең нинди һөнәрең бар? — диде.

— Күрәсез, минем ботларым озын, йөгерә башласам киекләрне дә, атларны да узам мин,— диде.

Болар өчәү бергә киттеләр. Суны аркылы чыктылар. Суны чыккач карасалар, янә бер кеше ята. Бу кешегә әйтәләр:

— Һәй, батыр, бу җитмеш биш градуслы эссе комда ничек ятасың? — диделәр.

— Мин,— диде шул яткан кеше,— моннан кызурак җирдә дә ята алам. Әйтегез, сез үзегез кемнәр? — диде.

— Мин Аю-Әппәз булам,— диде Аю-Әппәз.

— Мин,— диде теге комга яткан кеше,— Аю-Әппәзне эзли идем, ярый үзең туры килдең,— диде.

Аю-Әппәз әйтте:

— Мине ни өчен эзлисең? — диде.

— Мин,— диде,— шуңарга эзлим, Хукан патшасының бер кызы бар. Бик матур нәрсә. Сорасам, бирми. Син шул кызны миңа алып бирсәңче,— диде.

— Ярый,— диде Аю-Әппәз,— әйдә бергәләп киттек. Без дүртебез дә бер уйда, бер теләктә икәнбез,— диде.

Болар дүртәүләшеп Хукан патшасының җиренә барып җиттеләр. Хукан патшасына, кызын сорап, хат язып керттеләр: «Кызыңны я сугышмыйча бир, я сугышып алабыз»,— дип яздылар.

Патша кызны болай гына бирмәде. Ул әйтте:

— Минем өч төрле һөнәрчем бар. Шул һөнәрчеләрне җиңә алсагыз, кызымны бирермен,— диде. Болар риза булдылар. Шуннан һөнәрчеләр белән сынашырга шәһәр читенә чыктылар. Боларны күргәч, патша куркып китсә дә, үзенең шартын әйтте:

— Минем бер узыша торган йөгерек кешем бар. Шуны узарга кирәк. Аннары минем бер мунчам бар, шул мунчада чабынып чыгарга кирәк. Тагы бер көрәшче пәһлеваным бар, шуны егарга кирәк. Шул әйткәннәрне булдырсагыз, кызны бирермен,— диде.

Шуннан соң йөгерергә ике кешене баекладылар. Берсе патшаныкы, икенчесе Аю-Әппәзнеке. Болар узышканда, икенче шәһәргә җитеп, шунда мөһер бастырып кайтырга булдылар. Шулай сөйләшкәч, ике пәһлеван тиз генә йөгерешеп киттеләр. Аю-Әппәзнең батыры өч көн, өч төн йокламаган булган икән, йөгерә торгач, аның йокысы килеп китте дә, ятты да йоклады. Шул чагында патшаның йөгереге моны узып китте. Өч-дүрт сәгать вакыт үткәч, Аю-Әппәз әйтте:

— Безнең егет өч көн, өч төн йокламаган иде, юлда йоклап кала күрмәсен,— ди.

Шуннан соң ук атучы егет карады. Күрә: боларның батыры ятып йоклаган, патшаның егете узып киткән тегене. Ук атучы егет әйтә:

— Рөхсәт ит, Аю-Әппәз, мин аны ук атып уятыйм,— ди.

— Син аңарга ничек тидерә алырсың икән, үтереп куйма тагын,— ди Аю-Әппәз.

— Ник тидермим, мин шуңар өйрәнгән инде,— ди егет.

Шуннан соң ул угын атып җибәрә. Ук йөгерүче батырның йомшак җиренә генә барып кадалды. Ук килеп тию белән, теге батыр сикереп торды да укны кулына тотып йөгерде. Йөгерә торгач, патша йөгерешчесен узып та китте. Тиешле җиренә барып җитеп, кул куйдырды, мөһер бастырды. Шуннан борылып чабып кайтырга тотынса, патша йөгерешчәсе әле ярты юлга да җитмәгән. Аю-Әппәзнең батыры алты сәгатьтән әйләнеп кайтты, ә патшаныкы унике сәгатьтән соң гына кайтып җитә алды. Шуннан соң патша:

— Бер эшегез булды, ярый. Инде минем мунчам бар, менә шунда кайсыгыз кереп чабына алыр икән,— диде.

Мунчаны өч көн, өч төн яктылар, миче генә түгел, дивары да кып-кызыл ут булды. Аю-Әппәзнең теге кызуда кызынып яткан батыры, тимер чыбыктан себерке ясап, шул мунчага барып керде. Барып керсә, ни күзе белән күрсең, идәндә су кайнап тора. Батыр курыкмады, чүмеч белән суны алып ташка салды да, тимер чыбык себерке белән чабынырга тотынды. Чабына торгач, әйтте:

— Нигә әз якканнар бу мунчага,— ди,— моның җылысы башны җылытырга гына җитте. Аркама җылысы беленмәде дә,— ди.

Шуннан патша үзенең кызына әйтте:

— Әй кызым, син ахры ычкынырсың. Өч көн, өч төн яккан мунчаның җылысы бары башын җылытырга гына җиткән,— ди. Аннары патша Аю-Әппәзгә:

— Алай булса, минем пәһлеваным белән көрәшеп карагыз,— ди.

Ул тагын бер батырын китерде. Шул батырына әйтте:

— Мин сиңа ничә елдан бирле акча түләп киләм, киендерәм. Менә син шушы Аю-Әппәзнең батырын җиң. Җиңсәң, үзеңә кызымны бирермен,— диде.

Батыры әйтте:

— Патша, син кайгырма. Бу ярлы-ябаганы мин екмыйммы соң,— диде.

Шуннан соң ике батыр көрәшергә тотындылар. Аю-Әппәз көрәшергә үзе чыкты. Ул патша көрәшчесен бер күтәрүдә күкрәгенә җиткерде. Икенче күтәрде — башына җиткерде, өченче күтәрүдә — һавага кул сузымы күтәрде. Шуннан тегене әйләндереп җиргә күтәреп бәрде.

Патша әйтте:

— Аю-Әппәз, кызым сезгә, бер нишли дә алмыйм,— диде. Кызны чыгарып бирде. Бирмәс иде, болардан бик каты курыкты патша.

Кызны чыгарып биргәч, дүрт батыр арасында талаш китте. Аю-Әппәз әйтә:

— Мин көрәшеп ектым, кыз миңа булырга тиеш,— ди.

Озын батыр әйтә:

— Мин уздым,— ди.

Ук атучы батыр әйтә:

— Мин ук атып сине уятмаган булсам, син алдан килмидер идең,— ди.

Мунчага кергән батыр да үз сүзен сөйли:

— Бу кызны мин мунча чабынып алдым. Ул кызуга сезнең берегез дә чыдамый иде,— ди.

Шулай тарткалаша торгач, алар бер сүзгә килделәр:

— Көрәшик, кем батыр булып кала, кыз шуңарга,— диештеләр.

Билгеле инде, Аю-Әппәзгә куәте җитә торган батыр тумаган әле.

Ул барысын да җиңде, кыз аңарга булды. Аю-Әппәз иптәшләрен кызганды: теге кызны алар да яраталар иде бит. Карап торды, торды да аларга әйтте:

— Сез юкка үкенмәгез, менә без барыбыз бергәләп патша йортына керәбез дә утырабыз, сезгә моннан да чибәррәкләрне табарбыз,— ди.

Шуннан соң болар патша сараена үзләре хуҗа булып бергә-бергә яши башлаганнар, ди.

Кичә бардым, бүген кайттым.

Әкиятне йөкләргә: TXT PDF

← Артка

Татар халык әкиятләре — Татар әдәбияты

Счетчики

0-9  А  Ә  Б  В  Г  Д  Е  Ж  Җ  З  И  Й  К  Л  М  Н  О  Ө  П  Р  С  Т  У  Ү  Ф  Х  Һ  Ч  Ш  Ы  Э  Ю  Я Страниц: << < 1 2 3 4 5 6 > >> Элек заманда булган, ди, бер ир белән хатын. Алар бик фәкыйрь булганнар, ди. Торырга йортлары да булмаган, су читендә шалаш корып, шунда гына торалар икән. Ире балык тота икән дә шуның белән көн кичерәләр икән. Балык эләккән көнне тамаклары тук, балык эләкмәгән көнне тамаклары ач була икән. Бер авыл бае була, ди. Бу кеше, диңгез буенда печән чабып, эскертләр куя. Бервакытны моның эскертләре бик югала башлый. Моның була өч улы. Олы улына әйтә бу: – Әй улым, син ул эскертләрне саклар идең, кая китә икән безнең ул эскертләр? – ди.   Бер заман саран белән юмарт хезмәт эзләп юлга чыгып китәләр. Юлда бара-бара төш вакыты җитә, болар ашарга утыралар. Саран әйтә юмартка: — Вәли, әйдә синең азыкны бергәләп ашыйк әле, синеке беткәч, минекен ашарбыз,— ди. Борын-борын заманда, зур карурман эчендә бер убырлы карчык торган, ди, аның бер улы белән Гөлчәчәк атлы бер килене булган, ди. Карчык бик явыз икән, ди, гомер-гомергә яхшы кешеләрне аздырып, батырларны юлдан яздырып йөргән, ди. Карчыкның улы, анасының явызлыгына түзә алмыйча, дөнья гизәргә, бәхет эзләргә чыгып киткән. Борынгы заманда булган бер бай. Ул бик тә эчкече булган. Бу үзенең кибетләрен, малларын бөтенләй эчеп бетергән. Моның бер баласы мәдрәсәдә укый икән. Мәдрәсәдә укый торган бала атасының болай эчүен бер дә белми йөргән. Бай бөтен әйберләрен сатып эчеп бетергән дә беркөнне үзалдына сөйләнеп утыра икән: «Акча биреп торучы булса, муеным кистерергә дә риза», – ди икән, моның шулхәтле эчәсе килгән. Элек заманда бер батыр булган. Үзе бик фәкыйрь икән, ди. Тирә-якта һич ил булмаган. Берәрсе яу чабарга килсә, моңар килеп: «Безнең малларыбызны таларга килделәр, әйдәсәнә!» – дип чакыралар икән. Бу һәрвакыт өстен чыга, моның шикелле батыр булмый, моңар җиткән кеше юк икән. Әүвәл заманда бер фәкыйрь урманнан утын күтәреп алып кайтып сата икән дә шуның белән көн итә икән. Ул бер дә алып кайта, ике дә алып кайта. Шулай ташый торгач, бу беркөнне юан агач төбенә утыра. Ярлы кеше бик уйлана бит ул. Уйланып утыра. Туфракны алай да казый, болай да казый. Көн күрмеше авыр, шулай уйланып утыра. Шулай уйланып, туфрак казып утырган чагында, моның кулына бер тимер тоткыч очрый. Уйлый: «Бу нинди тимер?» – ди, ипләбрәк карый. Казый, казый бу, зур капкач булып чыга. «Бу, ди, караклар малыдыр, ахры, моны караклар куйгандыр», – ди. Таш белән, агач белән каера-каера ача бу капкачны. Ача да бер таяк тыгып җибәрә. Таяк йомшак кына бер нәрсәгә тия. Шуны алып карый. «Бу, ди, бал кебек нәрсә икән», – ди. Таякка бармагын тидерә дә бармагын ялап карый. Бал булып чыга бу. Капкачны ябадыр да өенә кайтып китә. Бердән бер көнне Зөлкарнәй батыр ун көнлек азык әзерли дә, коралланып, дөнья гизәргә, кем көчле, кем батыр икәнлекне белергә чыгып китә. Йөри-йөри бу, ну һич белә алмый, кем көчле, кем батыр икәнлекне. Шулай бара торгач, бер ат үләксәсе күрә бу: «Тукта, барып карыйм әле, ди, эчәгесе бар микән», – ди. Барып караса, ат үлгән, тиресен салдырып алганнар, эчәгесе бар. Бу атның эчен әрчи дә эченә кереп ята бөтен коралы белән, үзенә чыгып йөрерлек тишек калдырып тегеп куя.   Борын заманда бер әби белән бабай булган, ди. Боларның туган бер балалары үлә барган, ди. Шуннан, бервакыт әби бер кыз китергән. Исемен Зөһрә дип кушканнар. Бик тә чибәр булган, ди, бу кыз бала. «Күз тимәсен» дип, аны урамга да чыгармаганнар, кешегә дә күрсәтмәгәннәр. Алай да халык белгән боларның кызлары барлыгын. Моңа ундүрт яшь тула. Бер дә беркөнне күрше кызлары керәләр дә: «Әби, кәбәм, Зөһрәне безнең белән юынырга җибәрче, – диләр. Әби әйтә: «Ни сөйлисез, безнең кызыбыз юк ич», – ди. Тегеләр: «Юк, бар, без беләбез», – диләр. Әби үзенекендә тора, җибәрми. Өч көн керәләр күрше кызлары. Ахырда әби җибәрә. Зөһрәне киендереп, бизәндереп чыгаралар. «Кара аны, югалып әллә кай-ларда йөрмә, тиз кайт!» – ди. Әүвәл заманда, кәҗә команда, саескан сотник, карга үрәтник чагында торганнар икән, ди, бер авылда карт белән карчык. Боларның бердәнбер генә кызлары да бар икән. Картлар үзләре ярлы гына булсалар да чамадан тыш һавалы булганнар. Шунар күрә аларның кызларын әллә ничә урыннан кияүгә сорасалар да, сораучыларның әле бер җиреннән әле икенче җиреннән гаеп тапкан булып, кире кайтарып җибәрәләр икән. Страниц: << < 1 2 3 4 5 6 > >>

Случайное фото Казань на карте 1783 года

Страница входа | Speechyard

• Видео тренинги

  • Видео упражнения

  • Прослушивание

  • Составьте фразу

  • Предлоги

  • Отсутствующее слово

  • Слушайте и пишите

  • предложений

  • Грамматика

• Словарный запас

  • Неправильные глаголы

  • Составные слова

  • Синонимы и антонимы

  • Фото словарь

  • Совместное использование

  • Распространенные ошибки

• Содержание

  • Телесериалы

  • Видео

• Обучение

  • Избранное

  • Учим слова

  • Флешкарты

Ахмет Есеви — HAYDER | Hoca Ahmet Yesevi Derneği

Ahmed Yesevî’nin ardından müridleri vasıtasıyla onun tasavvuf yolu ve düşünceleri zamanla Orta Asya’nın farklı bölgelerine yayılmıştır. Бу yolun takipçilerinin mensup olduğu tarîkata Yeseviyye adı verildiği gibi, cehrî zikir yapmaları sebebiyle Cehriyye ve mensuplarından çoğunun Türk olması sebebiyle Silsile-i densıürtih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiih-i Meşıilmiı. Ахмед Есевинин ан мешхур халифелери Мансур Ата, Саид Ата, Сафи Мухаммед Данишменд ве Хаким Атадир. Yesevîlik daha ziyade Hakîm Ata vealesbeleri ile devam etmiştir.

Asıl adı Süleyman Bakırgânî olan Hakîm Ata (ö. 582/1186) tasavvufî eğitimini tamamladıktan sonra Yesi’den ayrılıp Harezm bölgesine gitmiş ve orada halkı irgulşad ile me.Hocası Ахмед Yesevî gibi hikmet tarzında Türkçe şiirler söyleyen Hakîm Ata’nın bazı şiirleri Bakırgan Kitabı isimli mecmua içinde günümüze ulaşmıştır. Ахир Заман Китаби, Хазрет-и Мерьем Китаби ве Миракнаме гиби башка манзум эсерлери де олан Хаким Ата’нин хаяты ве менкибелери, язары белли олмаян Тюркче ве менсур Хакында’та Китаби. «Barça yahşı biz yaman, barça buğday biz saman» yani «herkes iyi biz kötüyüz, herkes buğday (gibi değerli), biz samanız». ве «Ее gördüğünü Hızır bil, ее geceyi Kadir bil.”Gibi sözleri meşhurdur. Кабри, Özbekistan’ın Karakalpakistan özerk bölgesindeki Kongrat şehrindedir.

Hakîm Ata’nın en önemli halifesi Zengî Ata’dır (ö. 656/1258). Taşkent’te yaşayan Zengî Ata’nın çobanlık yaparak geçimini sağladığı ve şeyhi Hakîm Ata’nın vefatından sonra dul kalan hanımı Anber Ана иле evlendiği nakledilir. Зенги Ата’нин мешхур дёрт халифеси Узун Хасан Ата, Сейид Ата, Садр Ата ве Бедр Атадир. Bunlardan Seyyid Ata ve Sadr Ata’nın Deşt-i Kıpçak’taki Sarayçık’a gittiği, orada bulunan Altınorda hükümdarı Özbek Han’ı İslâmiyet’e davet ettiği ve Sadrözı000 kişinin Müslüman olduğu nakledilir.

Ахмед Есевинин бир диğер иказетли мюриди (халифеси) Суфи Мухаммед Данишменд Отырар’да дерга куруп халки иршад этмиштир. Dânişmend’in en meşhur tallbesi Süzük Ata (bazı kaynaklarda lakabı Sükçük veya Süksük şeklinde geçer) diye anılan eyh Mustafa’dır. Шейх Мустафанин халифеси Ибрагим Ата, Ибрагим Ата’нин оглу Исмаил Атадир Babası öldüğünde on yaşında olan İsmail Ata dinî ve tasavvufî eğitimine Hârezm, Buhara ve Semerkand’da devam ettikten sonra Hocend’e gidip eyh Maslahat Hocendî’den mem hilâfet almıleış kendıta ’oliOğlu ve halifesi Hoca İshak XIV. yüzyılın ortalarında kaleme aldıı Hadîkatü’l-ârifîn isimli Türkçe eserinde babası Исмаил Ата ве диğер базы sûfîlerin görüşleri ile Yesevîlik âdâbınır yermi. İsmail Ata ve oğlu Hoca İshak’ın kabirleri Kazıgurt yakınlarındaki Turbat’tadır. Yukarıda adı geçen Süzük Ata’nın Taraz’da yöneticilik yapan «Melikü’z-zühhâd» lakaplı bir kişiye hilâfet verdiği, bu silsilenin Ebu’n-Nr Süleyman Âşık b. Давуд ве Джемаледдин Мухаммед Кашгари иле девам эттиши анлашылмактадир.

Юкарыда ади гечен Зенги Ата’нин мюрид ве халифелеринден Садр Ата’дан сонра сырасыла Элемин Баба (базы кайнакларда Эймен вея Алмин), Шейх Али Шейми ве Мевдирд иршейх девид Халдиршейд Халлид Шейх. Mevdûd eyh’ten sonra Yeseviyye silsilesi iki kola ayrılarak devam eder: Bunlardan birisi Kemâl eyh kânî, diğeri Hâdim eyh ile başlamaktadır. Кемал Шейхтен сонра силсиленин бу колу Шойле девам эдер: Шейх Алиабади (Сейид Ахмед), Шемседдин Озгенди, Абдал Шейх (Шейх Ювейс), Шейх Абдулваси Абдулваси Абдулваси Шид ШуминBu son zâtın XVI в. yüzyılda Taşkent’te yaşadığı bilinmektedir. Bu silsiledeki emseddin Özgendî «ems-i Âsî» mahlasıyla hikmet tarzında şiirler söylemiştir.

Хадят Ile başlayan Шейх diğer Yesevi Kolu да Kendi içinde ikiye ayrılarak девы etmiştir: Биринджи~d кол- Хадим Şeyh’in halifelerinden Cemâleddin Kâşgarî Шейха Buhari, Сюлейман Газневи, Сейид Мансур Belhî (. Ö 965/1557) Ile девы ederek Osmanlı döneminde Стамбула» u ziyaret eden Nakşibendî ve Yesevî şeyhi Ahmed b. Mahmûd Hazînî’ye ulaşır.Hazî’nin eserleri şunlardır: Cevâhiru’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr, Menba’u’l-ebhâr fî riyâzi’l-ebrâr, Huccetü’l-ebrâr, Tesellâü’l-kul’â’l-kul-kul mürşidîn ve Dîvân. Бу колдаки Джемаледдин Кашгари Бухари’ден сонра башка бир альт кол Шейх Худайдад Бухари Газыреги (ö. 939/1532), Мевлана Вели Ках-и Зери, Касым Шейх Азыйылы Керман, 98-78, Керман Шейх Азызыгай Керман, 98-78 Илим Шейх лакаплы Мухаммед Алим Сиддикийе (ö.1043/1633) ulaşır. Bu son zât, 1033’te (1624) tamamladıı Lemehât min nefehâti’l-kuds isimli Farsça eserinde Ahmed Yesevî’den başlayarak kendi dönemine kadar yaşamış olan birçok Yesemi şeyr. Алим Шейх’ин халифеси олан Мевлана Османа интисап эдерек хилафет алмиш булунан Бухарали Мевлана Мухаммеди Имла (ö. 1162 / 1749-1750) Есевилиджин яны иди сира Накшибендийетлиден. Âlim eyh’in halifelerinden Muhammed erîf Buhârî, ö. 1109/1697) Farsça olarak kaleme aldığı Huccetü’z-zâkirîn li reddi’l-münkirîn isimli eserinde hem cehr vermiştir. Bu zât Yesevîliğin yanı sıra Nakşibendîlik’ten de icâzetli idi.

Hikmet tarzında Türkçe şiirler yazan Kul erîf’in de bu zât olduğu tahmin edilmektedir. Kendisinden sonra silsile sırasıyla Fethullah Azîzân ve Lütfullah Azîzân ile devam edip eyh Hudâydâd б. Таш Мухаммед Бухарийе (ö. 1216/1801) ulaşır. Tasavvufa dâir birçok eser kaleme alan eyh Hudâydâd’ın Bustânü’l-muhibbîn isimli Türkçe eseri Yeseviyye tarikatının âdâbı hakkında mühim bilgiler i. Onun halifesi Ömer şân, Yesevîlikle birlikte Nakşibendîliğin Müceddidiyye koluna da bağlıydı.XIX. yüzyılın başlarına kadar izi sürülebilen ve zayıflamış ya da Nakşibendîliğin içinde erimeye başlamış olsa da silsilesi bilinen Yesevîlik, bu tarihten sonra yazılı kaynakmeş olmazlarda, XIX. yüzyılın sonlarında Ruslar’ın Orta Asya’da hâkimiyet kurmasının ardından da gözden kaybolmuştur.

Yukarıda adı geçen Yesevî şeyhlerinin dışında, kaynaklarda hayatı veya silsilesi hakkında yeterli bilgi bulunmayan başka Yeseviyye mensupları da vardır. Ахмед Есевы’нин халифелеринден Баба Мачин ве Яшлыг Юнус Ата, Исмаил Ата’нин мюриди Отлуг Юнус Ата, Бахаэддин Накшибенд’ин кендилерил гёрюштушу Кусем Шейх, Халил’Айюруйан Шейх, Халил Ата’инюруа Пехуа sadece Türkçe konuştuğu için Türkçü Ata diye anılan Taşkentli бир Yesevî şeyhi bunlardan bazılarıdır.

Yaşayan bir şeyhten tasavvufî eğitim almayıp rüyasında Ahmed Yesevî’den ya da sonraki Yesevî şeyhlerinden Üveysî yolla hilâfet aldığını söyleyen kiyasiler de olmuştur. XV. yüzyılda ehrisebz yakınlarında yaşayan ve Hazret Beşîr diye anılan Сейид Ахмед Бешири (ö. 868/1463) в XVI в. yüzyılda Do Tu Türkistan’da yaşayan ve Yârkend’de vefat eden Мухаммед Шериф Бузургвар (ö. 963 / 1556-57) бунлардандир. Сейид Ахмед Beşîrî’nin hayatı ve menkıbeleri Nâsır б. Касым Türkistânî’nin Heşt Hadîka veya Hadâiku’l-cinân adıyla anılan Farsça eserinde toplanmıştır.Мухаммед Шериф Бузургвар’ын менкибелери исэ Мухаммед Сиддик Зелилилин Тюркче ве манзум олан Тезкире-и Мухаммед Шериф Бузугвар исимли эсери иле айны исми ташрайыныртишыръяртишыр йази ташрайян мечиртишур йазур.

Bazı kaynaklarda Tatar ve Bulgar bölgelerinde yaşayan Biraş b. Абраш Сёфи, Уфа якынларында кабри олан Хусейн Бег, Азербайджанн Ниязабад шехринде тюрбеси олан Авшар Баба ве Тюркменистанда яшамиш олан Гезлю Ата гиби шахышвиш олан Гезлу Ата гиби шахышвишлар дэдуши шашид шашлыдушейшыр дэдуши йэдисэдуш йэсэтиш йэсэтиш йэдисэдуш йэдисэдуш йэсэтиш йэсэтиш йэсэтиш йэдисларіш.

XV. yüzyılın sonlarında kaleme alındığı tahmin edilen Vilâyetnâme’de Anadolu sûfîlerinden Hacı Bektâş-ı Velî doğrudan veya dolaylı olarak Ahmed Yesevî’nin halifesi olarak de buösermişdense yüzyılda yazılan Eflâkî’nin Menâkıbü’l-ârifîn’inde ve XV. yüzyılda kaleme alınan Âşıkpaşazâde Târih’inde Hacı Bektâş-ı Velî’nin Vefâiyye tarikatı şeyhi Baba Rasûl lakaplı Baba İlyâs-ı Horasânî’nin halifesi belirçıçtiştiau a. Айрыджа XVII в. yüzyılda kaleme alınan Evliyâ elebi Seyâhatnâmesi’nde Yesevî dervişi olarak takdim edilen Geyikli Baba ve Emirci Sultan’ın (Emîr-i în Osman) daha eski ve güvenilâ elebı şeyhi Baba İlyâs’ın önde gelen halifelerinden olduğu ifade edilmektedir.Geç döneme ait ve güvenilirliği tartışmalı olan Vilâyetnâme ве Seyâhatnâme gibi bazı kaynaklarda Anadolu’daki bir kısım Vefâiyye mensuplarının Yeseviyye tarikatından gibi. yüzyılda Vefâiyye şeyhlerinden Baba İlyâs-ı Horasânî’nin Anadolu Selçuklu Devleti aleyhine başlattığı isyanın oluşturduğu toplumsal psikoloji ile doğrudan ilişkili olmalıdır. Babaîler İsyanı adı verilen bu hareket devlet tarafından bastırıldıktan sonra Vefâiyye tarikatına mensup, özellikle de Babaîler ile ilişkisi bulunan birçok sûfî, isyan töhmetinden tarikatınışışıııııSonraki asırlarda bu söylentiler Vilâyetnâme ве Seyâhatnâme gibi kitaplara da geçmiştir. Bu sebeple güvenilir kaynaklar ve orijinal silsilenâmeler bulunmadığı sürece Anadolu ve Balkanlar’da Yesevî varlığından söz etmek oldukça zordur. XIX. yüzyılın sonlarında Orta Asya’nın Fergana Vâdisi’nde ve Kırgız bölgelerinde görülen Laçiler ile Saçlı Îşânlar’ın da Yesevîlikle bağlantısı ispat edilememiştir. Bunlar Orta Asya Kalenderîlerinin сын kalıntıları olmalıdır.

Dil, ve Edebiyat Topluluğu, Türkçe, Dil Bilgisi Konu Anlatımı — Anadilim.орг

Şive

Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koluna şive denir. Ayrılıklar, lehçe de olduğu kadar değildir. İstanbul’da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.

Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:
Türkiye Türkçesi: Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.
Gagavuzca: Uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.
Азерис: Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.
Türkmence: Çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile (n) yazyar.
Özbekçe: Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.
Uygurca: Balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.
Kazakça: Balalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.
Kırgızca: Baldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat.

Tatarca: Balalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.

Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.
Diller Cümle yapısı
Türkiye Türkçesi: Yeni Yılınız Kutlu Olsun.
Gagavuzca: Yeni yılınızı kutlerim.
Karaimce: Sizni yanhı yıl bıla kutleymın.
Azerice (Azerbaycan): Yeni iliniz mübarek olsun.
Азериче (Иран): Teze iliniz mübarek.
Ирак Тюркчеси (Ирак): Йенги иливиз мубарак олсун.
Türkmence: Taze yylynyz gutly bolsun.
Özbekçe: Янги йилингиз кутли бо’лсин.
Uygurca: Yengi yılıngızğa mübarek bolsun.
Kazakça: Janga jılıngız kuttı bolsın
Karaçayca: Cangngı cılığıznı alğışlayma.
Балкарка: Cangngı cılığıznı alğışlayma.
Nogayca: Yana yılınız men.
Karakalpakça: Canga cılıngız kuttı bolsın.
Kırgızca: Cangı cılıngız kuttu bolsun.
Tatarca: Sezne yanga yıl belen tebrik item.
Kırım Tatarcası: Yanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun.
Молдова-Romanya Tatarcası: Ceni cılınız kutlu bolsun.
Başkırtça: Hezze yangı yıl menen kotlayım.
Kumukça: Yangı yılıgız kutlu bolsun.
Hakasça: Naa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni.
Тувака: Caa çıl-bile bayır çedirip или мужчины.
Hakasça: Naa çılnang alğıstapçam şirerni.
Altayca: Slerdi cangı cılla utkup turum.
orca: Naa çıl çakşı polzun.
Yakutça: Ehigini şanga cılınan eğerdeliibin.
uvaşç: Sene sul yaçepe salamlatap.

Türk şiveleri:

1: Güney-Batı (Oğuz) Grubu
a) Türkiye Türkçesi
b) Azerbaycan Türkçesi
c) Türkmen Türkçesi
d) Gagauz Türkçesi

2: Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu
а) Казак Türkçesi
б) татарского (Казань) Türkçesi
с) Киргизы Türkçesi
г) башкир Türkçesi
е) Karaçay-Малкар Türkçesi
е) Каракалпак Türkçesi
г) Кумук Türkçesi
h) Nogay Türkçesi
i) Altay Türkçesi
j) Tuva Türkçesi
k) Hakas Türkçesi

3: Güney-Doğu Grubu:
a) Uygur Türkçesi
b) Özbek Türkçesi

Şive nedir?

Ağız nedir?

Lehçe nedir?

Okuduunuz bu yazı o kadar beğenildi ki, bugün 1 kez, toplamda ise 1 kez okunmuştur.

Хава Дуруму. Hava Tahminleri. Mevcut Hava Durumu. Iddetli Hava Durumu İkazları

İsim	Хава тахмини	Юксеклик	Отель
Большой Арарат	Bugün | Ярын | 7 günlük	4682d	2 Гостиница
Улудорук Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3945d	2 Гостиница
Demirkazık Tepe	Bugün | Ярын | 7 günlük	3756d	1 Отель
Челимиря Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3440d	1 Отель
Кыркшехит Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3384d	0 Отель
Verçenik Tepesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	3271d	18 Гостиница
Копгель	Bugün | Ярын | 7 günlük	3237d	2 Гостиница
Айлини Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	3199d	0 Отель
Дюзтепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3172d	1 Отель
Лейзок Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3170d	1 Отель
Кариназа Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	3163d	0 Отель
Асланкараш Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3156d	1 Отель
Demirkapı Tepe	Bugün | Ярын | 7 günlük	3140d	30 Гостиница
Güldağı Tepe	Bugün | Ярын | 7 günlük	3136d	25 Отеллер
Beşgöze Tepesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	3133d	0 Отель
Hıdırınharman Tepesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	3127d	0 Отель
Карадаг Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	3080d	1 Отель
Одун Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2997d	0 Отель
Балташ Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2993d	30 Гостиница
Бургабаба Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2963d	1 Отель
Busindidağı Tepesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	2958d	1 Отель
Алибей Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2851d	0 Отель
Чашурлук Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2826d	16 Гостиница
Кюкюрт Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2809d	25 Отеллер
Давул Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2718d	23 Гостиница
Эврек Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2713d	0 Отель
Tekfur Tepesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	2712d	30 Гостиница
Акбаба Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2695d	0 Отель
Чубук Дагы	Bugün | Ярын | 7 günlük	2678d	1 Отель
Рюзгар Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2658d	0 Отель
Курт Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2637d	1 Отель
Зиярет Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2591d	1 Отель
Думанлы Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2579d	0 Отель
Küçük Ağrı	Bugün | Ярын | 7 günlük	2577d	1 Отель
Зиярет Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2565d	5 Отеллер
Акчакара Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2551d	0 Отель
Uludağ Üniversitesi	Bugün | Ярын | 7 günlük	2542d	55 Гостиница
Козица Тепеси	Bugün | Ярын | 7 günlük	2502d	0 Отель
Акдаг Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2484d	305 Отеллер
Бичен Тепе	Bugün | Ярын | 7 günlük	2480d	1 Отель

Firma Rehberim Telefon Listesi

Bizi Beğendiysen Sayfanda Paylaş ve Oy Ver!

Фирма Rehberim Телефон Listesi Alternatif Арамэ seçenekleri

Telefonlara Alternatif aramalarla да ulaşabilirsiniz:
En İyi Telefonlar , En Ени Telefonlar , En Yakın Telefonlar , En Güncel Telefonlar
Адана Telefonlar, Адыяман Telefonlar, Afyonkarahisar Telefonlar, Ağrı Telefonlar, Aksaray Telefonlar, Amasya Telefonlar, Ankara Telefonlar, Antalya Telefonlar, Ardahan Telefonlar, Artvin Telefonlar, Aydın Telefonlar, Balıkesir Telefonlar, Bartın Telefilefonlar, Bartın Telefilefonlar, , Burdur Telefonlar, Bursa Telefonlar, anakkale Telefonlar, ankırı Telefonlar, orum Telefonlar, Denizli Telefonlar, Diyarbakır Telefonlar, Düzce Telefonlar, Edirne Telefonlar, Elazığ Telefanzı, Erzı Telefon efonlar, Хаккярьте Telefonlar, Хатайте Telefonlar, Ыгдыр Telefonlar, Ыспарт Telefonlar, Стамбул Telefonlar, Измир Telefonlar, Кахраманмараш Telefonlar, Карабук Telefonlar, Караман Telefonlar, Карский Telefonlar, Кастамон Telefonlar, Кайсери Telefonlar, Kıbrıs Telefonlar, Килис Telefonlar, Кырыккал Telefonlar, Кыркларэли Telefonlar, Kırşehir Telefonlar, Kocaeli Telefonlar, Konya Telefonlar, Kütahya Telefonlar, Malatya Telefonlar, Manisa Telefonlar, Mardin Telefonlar, Mersin Telefonlar, Muğla Telefonlar, Muş Telefonlar, Nevşehir Telefonlar, Orduehir Telefonlar, Orduehir Telefonlar, Osduehir Telefonlar , Şanlıurfa Telefonlar, Siirt Telefonlar, Синоп Telefonlar, Şırnak Telefonlar, Сивас Telefonlar, Текирдаг Telefonlar, Tokat Telefonlar, Трабзон Telefonlar, Tunceli Telefonlar, Türkiye Telefonlar, Uşak Telefonlar, Ван Telefonlar, Ялова Telefonlar, Yozgat Telefonlar, Зонгулдак Telefonlar illerindeki Telefonlara sayfamızdan ulaşabilirsiniz.

Доктор Барри С. Татар

ВНИМАНИЕ: Нажмите здесь, чтобы получить информацию о Coronavirus ALERT !

Доктор Барри С. Татар, доктор медицины, сертифицированный отоларинголог, член Американской академии отоларингологии, член Американского ринологического общества и член Медицинского общества штата Мэриленд. . С 1986 года он оказывает пациентам в округах Ховард, Энн-Арундел и Принс-Джордж индивидуальный подход и заботу.Мы рады сообщить, что доктор Татар открыл сольную практику в понедельник, 27 апреля 2009 года.

Примечание. Доктор Татар больше не работает в ENTAA Care.

Его практика включает лечение взрослых и детей, специализирующееся на медикаментозном и хирургическом лечении ушей, носа, горла и носовых пазух, функциональной и косметической ринопластике, лечении апноэ во сне и храпе, а также хирургии миндалин и аденоидов.

Доктор Татар имеет хирургические привилегии в больнице общего профиля округа Ховард, Павильоне Бермана / Центре здравоохранения и хирургии (ранее известный как «TCAS», Центр амбулаторной хирургии), член Johns Hopkins Medicine.

Наш офис расположен в профессиональном парке Чартвелл, напротив Columbia Costco и Lowes (недалеко от межштатной автомагистрали 95 и Rts. 175 и 108) на 8178 Lark Brown Road, Suite 101, Elkridge, Maryland, 21075.

Если вы хотите записаться на прием, позвоните в наш офис по телефону 410.799.3940

. Вы можете посетить нашу страницу форм, чтобы распечатать форму для регистрации нового пациента до приема. Вы также можете посетить нашу страницу форм, чтобы распечатать форму выпуска медицинских записей, чтобы авторизовать Dr.Татарский, чтобы получить ваши предыдущие медицинские карты.

Доктор Татар и его дружелюбный персонал с нетерпением ждут возможности снова предоставить вам лучший уход за ухом, носом и горлом!

ПРИМЕЧАНИЕ: ВЫ ДОЛЖНЫ ПРЕДОСТАВИТЬ ДЕЙСТВИТЕЛЬНУЮ СТРАХОВУЮ КАРТУ И ФОТОГРАФИЮ, иначе ваша встреча будет перенесена.