Серле балдак экияте укырга татарча текст: Халкым җәүһәрләре: Әкиятләр – 6-7 яшьлек балалар өчен әкиятләр
ӘкиятчегәХалык авыз иҗаты әсәрләреннән балаларга ин якын һәм алар ярата торганы — әкиятләр. Халык әкиятләре — бала тәрбияләүдә бай материал булып исәпләнә. Вакыйгаларның тиз җәелеше, катнашучыларның аз санда булуы, ритмик яктан гади төзелеше, телнең образлылыгы, юморга бай булуы мәктәпкәчә яшьтәге бала өчен әкиятне гадәттән тыш кызыклы һәм аңлаешлы итәләр. Хәрәкәтләрнең, геройлар сүзләренең билгеле тәртиптә кабатланып килүе балаларны әсәрләр белән таныштыру процессын җанлы һәм кызыклы итеп алып барырга ярдәм итә. Мәсәлән: «Тарталар, тарталар, тартып чыгара алмыйлар…», «Баралар, баралар… ниһаять, барып җитәләр…» һ. б. Мәктәпкәчә яшьтәге балалар хайваннар турындагы әкиятләрне аеруча яраталар. Ләкин, шуны да искәртергә кирәк, әкиятләрне сайлаганда балаларның яшь аерымлыкларын, әкияттәге образларның балага ни дәрәҗәдә аңлаешлы, якын булуын истә тотарга кирәк. Татар халык әкиятләрендә, нигездә, уңай тәэсирләр уята торган вакыйгалар сурәтләнә. Яхшылык һәрвакыт явызлыкны җиңә, геройларның төп сыйфатлары булып батырлык, өлкәннәргә хөрмәт, намуслылык, яхшы күңеллелек санала. Куркактан, әләкләүчедән, ахмактан көлгән әкиятләр дә балага әхлак тәрбиясе бирүдә зур роль уйный. Баланың әкиятне тыңлаганда мәгънәсенә төшенүе, идея эчтәлеген дөрес аңлавы зарури. Персонажларның характерларын, үз-үзләрен тотышларын, сюжеттагы төсмерләрне балалар тиз сизәләр. Игътибарлы балалар геройларның характерларына һәм алар кылган эшләргә дөрес бәя бирә беләләр. Еш кына алар үзләре дә әкиятләрне үзләренчә дәвам итә яки яңа әкиятләр иҗат итә алалар. Балалар иҗатын һәрвакыт хупларга, иҗатларын һәръяклап үстерүдә ярдәм итәргә кирәк. Әкиятнең балалар тарафыннан ничек кабул ителүе аның сөйләнү рәвешенә дә бәйле. Интонация, төрле хәрәкәтләр, мимикаларны дөрес кулланып сөйләгән әкиятләрне балалар аеруча яратып тыңлыйлар. Сөй-ләмнең сәнгатьлелеге, эмоциональ байлыгы әкиятнең эчтәлеген аңларга да зур ярдәм итә. Бала вакыйгаларның чынлыгына ышана, әкият герое белән бергә шатлана яки борчыла, бу баланың эчке активлыгын — аның күңел көчләрен уңай якка юнәлтергә, аң һәм белем эшчәнлеген активлаштырырга ярдәм итә. Балага әкиятне берничә тапкыр уку зарури. Беренче тапкыр укыганда кичерешләрне аңлау дөрес булмаска да мөмкин. Ул вакытта бала бары тик әкиятнең сюжетын гына истә калдыра, әкиятнең тәрбияви нечкәлекләренә игътибар итми. Балалар игътибар белән тыңласын өчен, аларны алдан әзерләргә кирәк. Әкиятне нинди дә булса курчак исеменнән сөйләтергә мөмкин. Курчакның тышкы кыяфәте белән кызыксындыру әһәмиятле (өстәл театры курчаклары). Халык иҗаты әсәрләре — балаларда хис тәрбияләү мәктәбе. Тәҗрибә күрсәткәнчә, геройның уй-хисләрен аңлый белү, эмоциональ кабул итү тәрбияләүдә әкиятне сәхнәләштерү, иллюстрацияләр карау, әкият герое турында сөйләшүләр тәрбия процессында зур урын алырга тиеш. Мәсәлән: Абдулла Алишның «Куян кызы», «Чукмар белән Тукмар», «Бикбатыр һәм Биккуркак» әсәрләрен сәхнәләштереп тыңлау балаларга зур эмоциональ шатлык китерә. | Әкиятләр дөньясына рәхим итегез!
Нәкъ Казан артында бардыр бер авыл — Кырлай диләр;
Яшәгән, ди, дөньяда бер бака-бакылдык. Ул сазлыкта чебен-черкиләр аулаган, үзенең дуслары белән бакылдаган. Бервакыт шулай, кәкре агач ботагына ябышкан да җылы вак яңгыр астында коена икән. — Их, бүген нинди яхшы, юеш һава! Дөньяда яшәве нинди рәхәт! — дигән бака. Тамчылар аның түшеннән, тәпиләреннән тәгәрәп төшәләр икән. Кинәт һавада «фью-фью-фью» дигән канат тавышлары ишетелә. Бу шулай итеп үрдәкләр очуы икән. Ул арада үрдәкләр бака яши торган сазлыкка килеп төшәләр. — Бак, бак! Әле очасы бик ерак. Тамак ялгап алырга , кирәк!— ди үрдәкләрнең берсе. Аларны күргәч, бака, куркып, яшеренә. Бераз уйлап торгач, ул үзенең шардай күзле башын судан чыгара. Үрдәкләрнең кая очканын беләсе килә аның. — Бак, бак, инде салкыная башлады бу як! Тизрәк көньякка очарга кирәк!—ди икенче үрдәк… (дәвамы) |
|
Счетчики |
0-9 А Ә Б В Г Д Е Ж Җ З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ч Ш Ы Э Ю Я Страниц: 1 2 3 4 5 > >>
|
Случайное фото Карта Татарии 1706 год |
Огромный сборник татарских сказок (mp3) / Татарский фольклор / KAEF.RU — Татарский портал
«Әкиятләр»
Сказки на татарском языке для детей от заслуженного деятеля искусств Татарстана Резеды Валиевой.
- Кереш суз
- Тамгалы куян
- Калган эшкэ кар ява
- Иркэ чеби
- Кышкы экият
- Ашлар солтаны
- Ялкау карга баласы
- Кечкэй батыр
- Тугры дус
- Мактанчык черки
- Килмешэк кабак
- Жил хем кояш
- Мыраужан
- Кэккук
- Урман экияте
- Ялкаулык килгэн, дилэр
Аудио книга на татарском языке. Сказки Абдуллы Алиша. Часть первая.
- Эчтэлек
- Кем кочле?
- Сертотмас урдэк
- Бал корты хэм Шомшэ
- Эт узенэ ничек хужа эзлэгэн?
- Куян кызы
- Каз белэн аккош
Часть вторая.
- Эчтэлек
- Чукмар белэн Тукмар
- Бик яхшы сабак алды ябалак
- Мактанчык чыпчык белэн тыйнак сыерчык
- Бикбатыр белэн Биккуркак
- Аерылганны аю ашар, буленгэнне буре ашар
- Бай белэн ялчы
- Староста белэн шайтан
- Капкорсак патша
«Сабыйларга бүләк 2»
Сборник аудио произведений для детей. Сказки, песенки, караоке! Часть вторая.
Габдулла Тукай
- Кышкы кич
- Су анасы
- Шурэле
- Сабыйга
- Туган тел
- Китап
- Соткэ тошкэн тычкан
- Баскыч
- Арба, чана, ат
- Хэр ялтыраган алтын тугел
- Бала бэлен кубэлэк
- Иссез чэчэк
- Карлыгач
- Эш
- Бишек жыры
- Аю, карт, толке
- Хэйлэкэр толке
- Дурт дус тат шоп
- Песэй
- Кэжэ белэн сарык
- Батыр этэч
- Эт белэн тукран
- Будэнэ белэн толке
- Аю белэн толке
- Хэйлэкэр этэч
- Дурт дус
- Батыр этэч
- Оч кыз туган
- Голчэчэк
- Борчак
- Камыр Батыр
- Хэйлэкэр тегуче
- Чукмар белэн Тукмар
- Бик яхшы сабак алды ябалак
- Мактанчык чыпчык белэн тыйнак сыерчык
- Бикбатыр белэн Биккуркак
- Аерылганны аю ашар, буленгэнне буре ашар
- Бай белэн ялчы
- Староста белэн шайтан
- Капкорсак патша
- Этинен туган коне
- Этинен туган коне (караоке)
- Ин якын кешем син, энием
- Ин якын кешем син, энием (караоке)
- Елмай!
- Елмай! (караоке)
- Дуслык турында жыр
- Дуслык турында жыр (караоке)
- Буген белем бэйрэме
- Буген белем бэйрэме (караоке)
- Исэнме, Кыш бабай
- Исэнме, Кыш бабай (караоке)
- Бэйрем буген
- Бэйрем бугене татшоп (караоке)
- Эниемэ
- Эниемэ (караоке)
- Туган тел
- Туган тел (караоке)
- Туган як
- Туган як (караоке)
- Туган тел (Ильнур Саттаров)
- Кирэкми сугыш (Марсель Вагизов)
- Эткэмэ (Регина Марданова)
- Бэз этине яратабыз (Фарит Таишев)
- Эбигэ хат (Рафина Ганиуллина)
- Туган конгэ булэк (Айголь туташ)
- Билгелэр (Альбина Апанаева)
- Мэктэп (Малика)
- Укытучылар коне (Гузель Уразова)
- Бишек жыры (Руфина Гыйлежева)
«Татар халык әкиятләре»
Татарские народные сказки для детей. 8 сказок.
Хайваннар турында экиятлэр 2
Аудио книга для детей. Занимательные сказки о животных на татарском языке.
- Эчтэлек
- Наян толке
- Кэтэн Иванович
- Кэжэ белэн буре
- Сауны хаста кутэрер
- Як аю белэн оч кыз
- Дус киеклэр
- Салан-торхан
- Жулэр буре
Скачать бесплатно Deposit (~812Mb).
Ещё детские товары
Абдулла Алишның «Ана әкиятләре»: татарча һәм русча /дәвамы/
Песиләр һәм күселәр
Үзе кечкенә генә, шаян гына, күрер күзгә матур, карап торырга батыр бер Песи баласы булган. Ул әнисе тирәсендә сырпалана, иркәләнә, ә кичләрен аның куенына кереп йоклый икән.
Әнисе ауга киткәндә:
— Матурым, матурым, гайрәтле батырым, ялгызың гына калырга курыкмыйсыңмы? — дип сорый икән.
Ә теге:
— Юк, әнкәем, юк! Дөньяда берәүдән дә курыкмыйм, бик тыныч йоклыйм, — ди икән.
Көннәрнең берендә Песинең анасы ауга чыгып киткән. Песи баласы аны көтә-көтә арып беткән. Йокысы килгәч, ул йомшак урынына кереп йокларга гына җыенган икән, шул вакыт нидер кыштырдый башлаган. Бу кыштырдау Песи баласының йокысын качырган.
Идәндә нәни-нәни тычкан балалары йөгерешеп йөргәннәр. «Әләли-әләли, безне тота алмыйсың, көне-төне йоклыйсың да йоклыйсың», — дип, Песи баласыннан көлгәннәр. Ә Песи баласы яткан урыныннан идәнгә сикереп төшүгә, кайсы кая китеп өлгерәләр икән.
Ул тәмам аптырап беткән, аларның берсен дә тота алмаган, шуңа күрә бик тә хурланган. «Әни генә кайтсын, бөтенегезне тоттырып бетерәм», — ди икән.
Әнисе кайткач, ул бөтен хәлне сөйләп биргән. Әнисе аңа файдалы киңәшләр, хәйләле юллар өйрәткән дә икенче көнне тагын ауга киткән.
Тычкан балалары идән астыннан тагын чыкканнар, йөгерешеп йөреп, Песи баласын котыртканнар. Ул бу юлы алар-ны бик кызык иткән: сикереп төшкән дә почмактагы тишекне бикләп куйган. Тегеләр кая качарга урын тапмаганнар, тәмам аптыраганнар. Песи баласы аларның берсен эләктереп тә алган, буып та салган.
Өченче көнне дә әнисе ауга киткән. Песи баласы аны көтә-көтә арып беткән. Бу юлы тычканнар да чыгып шаярмаганнар, каядыр югалганнар.
Менә кинәт нидер бик- каты кыштырдаган. Песи баласы: «Әни кайтты, ахры», — дип уйлаган. Ни күзе белән күрсен: идәндә зур-зур күселәр йөгерешеп йөриләр икән.
Песи баласы алардан да курыкмаган, сикереп төшкән дә күселәрнең юлын бикләргә теләгән. Мескенем, әз генә үзе ул тишектән егылып төшмәгән: тишек шундый зур икән.
Күселәр аны куа-куа алҗытып бетергәннәр, куып тотканнар, җәфаларга тотынганнар. Ул көч-хәл белән качып котылган.
Әнисе кайткач, барысын да баштанаяк сөйләп биргән. «Үтерә яздылар бит, әни!» — дигән.
— Матурым, матурым, курыкмас батырым, дошманнарның төрлесе була, төрлечә һөҗүм кыла. Шуңа күрә аларга каршы да төрле юллар белән көрәшергә кирәк, — дигән әнисе.
Нәни песи хәзер инде барлык дошманнарны танырга өйрәнгән: ал арны көч белән, тапкырлык белән, кыюлык һәм батырлык белән җиңә икән.
1940
Котенок
Жил на свете маленький храбрый Котенок. Была у него мама, большая Дымчатая Кошка. Котенок любил ласкаться и спал, всегда уткнувшись в теплую мамину шерстку.
Однажды Дымчатая Кошка собралась на охоту и говорит Котенку:
— Мой маленький, храбрый сынок, ты ведь не боишься остаться один?
А Котенок говорит:
— Нет, мама, нет. Я никого на свете не боюсь. Я всегда сплю спокойно, когда тебя нет дома.
Дымчатая Кошка ушла. Котенок занялся игрой. Играл, играл — надоело. Сел на окно, ждет маму. И ждать надоело, захотел спать. Только свернулся клубочком, вдруг что-то зашуршало. Насторожился Котенок. Сразу сон пропал.
Смотрит: на полу бегает Мышонок. Увидал Мышонок Котенка и ну дразнить его:
— Не поймаешь, не поймаешь! Ты сонуля! Ты сонуля! Обидно стало Котенку. Притаился он да как прыгнет! А
Мышонок уж в другом углу.
Гонялся, гонялся за ним Котенок, устал. Разозлился и давай грозиться:
— Вот мама придет, всех вас, противных мышей, переловит.
Скоро пришла Дымчатая Кошка. Котенок пожаловался ей на Мышонка. Мать научила Котенка, как быть, если Мышонок еще раз придет.
На другой день Дымчатая Кошка опять ушла на охоту. Мышата пронюхали, что Кошки нет дома, и вылезли подразнить Котенка.
На этот раз Котенок знал, что делать. Только мышата вылезли из норы, он спрыгнул на пол и заткнул щель. Тут мышата совсем растерялись: куда спрятаться?
Котенок поймал одного и съел.
На третий день Дымчатая Кошка снова ушла из дома.
Котенок ждал, ждал — скучно ему стало: ни мать не идет, ни мышата из норы не вылезают.
Вдруг слышит какой-то шум. Подумал, мать пришла. Спрыгнул на пол, а это большие крысы бегают по комнате. Котенок бросился затыкать щель, да где там, щель такая большая, чуть сам туда не провалился. Поймали крысы Котенка и давай драть за уши. Едва-едва вырвался!
Когда пришла мать, Котенок пожаловался.
— Чуть не убили меня большие мыши, — хныкал Котенок.
— Мой маленький, храбрый сынок, — сказала Дымчатая Кошка. — Это не мыши, а крысы. Не все наши враги одинаковы. И нападают они каждый по-своему. И бороться с ними нужно по-разному.
Теперь Котенок подрос и научился различать своих врагов: кого силой берет, кого хитростью, а кого ловкостью.
Мактанчык Чыпчык һәм Тыйнак Сыерчык
Тәрәзәгә каршы бер озын колга сузылган, ул колгага нарат такталардан эшләнгән оя куелган. Әле кичә генә балалар ул ояны ашыга-ашыга эшләп бетерделәр, ә бүген инде анда яз кунаклары — сыерчыклар килделәр. Ояның эчен-тышын җентекләп карадылар, бик ошаттылар. Аны ясаучыларга рәхмәт укыдылар, матур итеп сайрап куйдылар.
Сыерчык оясына каршы тәрәзә башында бер карт Чыпчык утыра, ничә еллардан бирле инде ул шунда тора. Салам-со-лымнарны, йон-мамыкларны җыеп, оя ясаган. Салкыннар килгәч тә, җылы якларга очмаган, шул ояда кышлаган ул Чыпчык.
Яңа кунакларны Чыпчык нишләптер кәефсез каршы алды, «күңелсез иде, күршеләр булды» дип, үзе эченнән бераз шатланды. «Сайраулары белән колакны тондырып бетерерләр, рәхәтләнеп йокларга да ирек бирмәсләр, туктагыз дисәң дә, туктамаслар, күрше димәсләр», — дип уйланды.
Чыннан да, шулай булып чыкты. Сыерчыклар монда Чыпчык абзый яши дип тормадылар, көне буе өзелеп-өзелеп сайрадылар. Чыпчыкның моңа бик ачуы килде, ямьсез тавыш белән күршеләренә җикеренде:
— Бөтен тынычлыгымны боздыгыз, сайраган булып, колагымны тондырдыгыз. Ичмасам, чыпчыклар төсле сайрый алсагыз икән, алардан да уздырсагыз икән… Безнең җырны бар тавыклар хәйран калып тыңлый, безне хуҗа да бик-зурлый…
Сыерчыклар Мактанчыкның бу сүзләрен ишетеп аптырап калдылар: «Бу әллә юләрме икән?» — дип уйлап алдылар.
Җае чыккан саен, Чыпчык мактана бирде, әй мактады чыпчыкларны, әй мактады — күкләргә чөерде. Имештер, дөньяда алардан батыррак бар микән, имештер, хәтта сандугач та аларның җырларына хәйран кала, имештер, аларның өйләрен берәү дә җимерә алачак түгел. Көчле давыл гына булсын, имеш, сыерчыклар оясы беркетелгән колга сыначак, оя йөзтүбән капланачак.
Сыерчыклар мактанчык күршенең сүзләрен тыныч кына тыңладылар. Каты җавап кайтармадылар, «күрербез әле ничек булганын, кем отылганын» дип калдылар.
Беркөнне Чыпчык үз өенә атылган уктай кайтып керде, аның артыннан күктә — биектә карчыга күренде.
Батыр Чыпчыкның кемнән куркуын сыерчыклар бик яхшы белделәр. «Батырның тавышы-тыны юк, өенә бикләнде, ахры», — дип көлделәр.
Бераз яткач, Чыпчык оясыннан башын чыгарды, күршеләренә сүз салды:
— Күрмәдегезме карчыга белән минем ничек сугышканны? Әй бирдем дә соң үзенә, утлар күренгәндер күзенә! — дип сөйләнде.
Сыерчыклар бер сүз әйтмәделәр, Мактанчыкның кәефен җибәрмәделәр.
Беркөнне алар үз күзләре белән менә нәрсәне күрделәр һәм Мактанчыкка ярдәмгә килделәр. Чыпчык бер ялгызы өендә утыра иде, әлеге дә баягы шул мактанып тора иде:
— Хуҗа мәчесенең күзен чукыдым, әй кирәген бирдем… Сыерчыклар аның сүзен тыңлагандай иттеләр, ләкин соңыннан әйттеләр:
— Ул песине әле бая гына күрдек, күзләре дә бик исән, мыраулап йөридер иде, — диделәр.
— Юк, юк, күршеләрнекен күргәнсездер, ә безнең хуҗаныкы инде сукыр, безгә һөҗүм итәргә куркыр, — диде Чыпчык.
Ә шулчак әлеге песи, посып кына, өй кыегы буйлап тәрәзә башына таба үрмәләде. Мактанчык Чыпчык, арты белән торганга, аны күрмәде. Мәче инде Чыпчыкка якынлашты. Сикереп, тегене эләктереп алмакчы иде, шулчак Сыерчык очып килеп җитте. Шаян песинең күзен чукып җибәрде, песине кире чигендерде. Ул өй кыегыннан чормага сызды.
Мактанчык Чыпчык куркуыннан калтырап төште, сүзен дә әйтә алмады.
— Күрдеңме инде? — диделәр сыерчыклар. — Мактану зарар гына итә, сизгерлекне киметә, — диделәр. Ә Чыпчык әле һаман бер сүз әйтә алмый тора иде.
Менә кинәт ул телгә килде һәм болай диде:
— Ярый, бәхете бар икән, китеп котылды, күрмәгәнен күргән булыр иде!
Сыерчыклар тагын көлделәр һәм аңа болай диделәр:
— Мактану һәркемне хур итә, тыйнак булуга ни җитә!
1939
Скворцы и Старый Воробей
Смастерили ребята из маленьких дощечек скворечницу и укрепили ее на верхушке высокого шеста. На другой же день прилетели весенние гости — Скворцы. Обрадовались они новому домику и радостно защебетали веселую, весен-нюю песенку.
За оконным карнизом против домика Скворцов жил Старый Воробей. Он поселился тут несколько лет назад. Когда наступали холода, он никуда не улетал, здесь он и зимовал.
Старого Воробья не слишком обрадовал прилет новых гостей.
«Конечно, хорошо, — ворчал он, что соседи есть, одному скуч-но. Да только скворцы — очень беспокойный народ. От их песен оглохнуть можно. И не поспишь никогда как следует. Они и не думают, что, кроме них, есть другие птицы на свете
Скворцы ничего не знали про Старого Воробья. По целых дням распевали они свои веселые песни.
Однажды Старый Воробей рассердился да как закричит хриплым голосом:
— Эй, Скворцы! Вы мне покоя не даете. Хоть бы вы пели лучше нас, воробьев. Вот когда мы поем, все куры слушают с удовольствием.
Скворцы выслушали хвастуна и сказали:
— Наверное, этот Воробей выжил из ума.
Старый Воробей не упускал случая, чтобы похвастаться перед Скворцами да похвалить воробьев.
— Поют воробьи лучше всех птиц, сам Соловей удивляется и завидует. И никого нет на свете храбрее нас. Никто не посмеет разорить жилище воробья. А вот поднимется буря, сломается шест, и ваша скворечница полетит кувырком.
— Поживем, увидим, — говорили Скворцы, слушая соседа-хвастуна.
Однажды Скворцы увидели, как Старый Воробей влетел в свое гнездо. А вверху, в голубом небе, парил Ястреб. Скворцы догадались, от кого спрятался их храбрый сосед.
— Что-то не слышно голоса храбреца. Наверное, забился на самое дно своего гнезда, — посмеивались Скворцы.
Немного погодя, Старый Воробей высунул голову.
— Видали, как я дрался с Ястребом-Разбойником? — спросил он, заметив, что Ястреб уже улетел. — Досталось ему на орехи! У него даже искры из глаз посыпались.
Скворцы ничего не сказали в ответ.
— А если бы вы видели, как здорово я вчера выклевал глаза Хозяйскому Коту. Ох, и задал я ему.
Скворцы слушали, слушали и говорят:
— А мы недавно видели на дворе Хозяйского Кота. Глаза у него целы. Ходит себе и мяукает.
— Нет, это вы видели Соседского Кота, — сказал Старый Воробей. — Хозяйский Кот совсем ослеп. Он нам больше не страшен.
В это время на карнизе показался Хозяйский Кот. Он тихо крался к Старому Воробью. А хвастун важно сидел на своем месте и ничего не замечал. Скворцы все видели и ждали, что будет дальше. Хозяйский Кот уже совсем близко подкрался к Старому Воробью. Вот он приготовился к прыжку. Еще миг — и Старый Воробей окажется в цепких лапах Хозяйского Кота.
Но тут взлетел один из Скворцов, бросился на Кота и стал его клевать. Кот струсил и убежал.
Старый Воробей понял, что произошло. Он затрясся от страха и слова сказать не может.
Потом немного пришел в себя и говорит:
— Легко отделался Кот. Вовремя сбежал. Показал бы я ему, где раки зимуют!
А Скворец, который спас Старого Воробья, улыбнулся и сказал:
— Лучше бы ты не хвастал. Хвастуны всегда в беду попадают.
Бик яхшы сабак алды Ябалак
Зәп-зәңгәр күк итәгенә барып тоташкан, очы-кырые күренмәгән бер кара урман бар. Ул урманда яшел киемле агачлар гөрләп үсәләр, тәмле-тәмле җиләкләр кызарып пешәләр. Анда ерткыч бүреләр, хәйләкәр төлкеләр, куркак куяннар, агулы еланнар яшиләр.
Усал ерткычлар, сайраучы кошлар белән бергә бу урманда ике ябалак та тора. Төскә алар тавык төсле матур, ә башлары аларның песи башына бик охшый. Күзләре коточкыч зур булсалар да, көндезләрен күрмиләр, шуңа күрә алар ауга да төннәрен генә йөриләр.
Кичләрен кошлар сайраудан тынгач, ерткычлар йоклагач, урман эчен мәче мыраулаган, бала елаган тавышлар каплап ала. Бу тавышка кошлар томшыкларын, ерткычлар борыннарын күтәреп йокыдан уяналар: «Рәхәтләнеп йокларга да ирек бирмиләр!» — дип, ябалаклардан зарланалар.
Бер төнне шулай ябалаклар, балаларын ияртеп, ауга киткәннәр.
Ана Ябалак балаларына шушы сүзләрне әйткән:
— Улларым, кызларым, берүк сүземне тыңлагыз. Берберегездән аерыласы булмагыз, көндезгә калмагыз! — дигән.
Балаларның арасында бик шугы: «Тукта әле, әни сүзен тыңламасам, ни булыр икән?» — дигән, туганнарыннан аерылып, бер якка карап очып киткән. Ә тегеләр моны югалтканнар, аның өчен бик кайгырышканнар. Эзли-эзли йөдәп беткәннәр, таң тугач, өйләренә кайтып киткәннәр. Кайтсалар, теге шаян өйләрендә дә юк икән. «Улым харап булды, улым харап булды», — дип, Ана Ябалак мескен өзгәләнә икән. Бала ябалаклар да бик кайгырышканнар, елашканнар.
Ә теге шаян бу вакыт аяк бармаклары белән агач ботагына нык ябышкан, кая барырга белми аптырап тик утыра икән.
Беренче булып аны Тиен күргән:
— Минем агачымда нишләп болай кукраеп утырасың? — дигән.
— Тиенкәй-изгекәй, зинһар, мине кума инде, бик азга булса да, чыда инде, кич булуга китәрмен, сиңа мең-мең рәхмәтләр әйтермен, — дигән Бала Ябалак.
Ләкин Тиен аның сүзләрен тыңламаган, ялваруларына колак салмаган.
— Әниең сүзен тыңламагансың, менә шушы хәлгә калгансың, үзеңә үпкәлә, андыйларга минем агачта кунак булырга рөхсәт юк, — дип, Ябалак кунаклаган ботакны селкеткән. Мескен Ябалак, ботакларны кабалап-кабалап, башка агачка күчкән. Ләкин кошлар аны бу агачтан да куганнар, хәзер үк күзләреннән югалырга кушканнар. Кайгысыннан Ябалак онытып киткән. Төн дип белеп очып та киткән, канатларын ботакларга бәреп бетергән һәм җиргә килеп төшкән. Ә хәйләкәр төлкегә шул гына кирәк тә булган, ул аны байтактан бирле сагалап йөри икән.
Төлке аны әз генә эләктермәгән, теге шаян очып өлгергән, ләкин агач ботагына бик каты килеп бәрелгән. Төлкенең авызында каурыйлар гына калган.
Ябалак ничек кирәк алай көнне уздырган. Менә зарыгып көткән кич тә җиткән. Әнисенең әйткән сүзләре шаян Ябалакның исенә төшкән, ул, мескен, елый-елый арып беткән.
Әнисе белән әтисе шук баланы эзләп тапканнар. Ә адашкан Ябалак баласы өйгә кайтып керүенә шатлыгыннан елап җибәргән: «Инде һәрвакыт әти-әни сүзен тыңлармын», — дигән.
Менә шулай шук Ябалак алган бик яхшы сабак.
1939
Хороший урок шалуну пошел впрок
Далеко-далеко, отсюда не видно, рос густой, дремучий лес. Жили в том лесу злые волки, хитрые лисицы, трусливые зайцы да ядовитые змеи.
Среди лесных обитателей жили два Филина с птенцами. Перья у них были как у курицы-пеструшки, а головы — как у кошки, глаза большущие, большущие. Днем Филины ничего не видели. Охотились они по ночам.
Лишь только ночь опустится на землю, замолкнут птицы, звери попрячутся в норы — по лесу раздаются крики: то будто кошка мяукает, то будто ребенок плачет. Звери тогда поднимают морды, птицы клювы и говорят:
— Это Филины вышли на охоту, спать не дают. Однажды ночью Старый Филин вылетел с птенцами поохотиться.
— Слушайтесь меня, детки, не разбегайтесь, а главное, не играйте до утра, — сказал Старый Филин.
«А что будет, если я не послушаюсь?» — подумал Маленький Филин и полетел в сторону. Он был самый большой шалун из всех птенцов.
Братья и сестры хотели воротить его. Искали, искали, не могли нигде найти. Скоро и ночи конец. Жаль братца, да делать нечего, пора возвращаться. «Может быть, он уже дома», — подумали они и полетели в родное дупло.
Прилетают — братца дома нет.
Старый Филин плачет:
— Пропал сыночек, пропал сыночек!
Птенцам тоже было жалко маленького братца, и они горько плакали.
А шалун сидел на ветке, крепко вцепившись в нее коготками. Сидит — ничего не видит. Понял он теперь, почему нельзя играть до утра, да поздно.
Увидев Маленького Филина, Рыжая Белка, что жила в дупле, и говорит:
— Кто тебе позволил сидеть на моем дереве? Маленький Филин стал просить Рыжую Белку:
— Белочка, милочка, не гони меня, подожди немного. Не вижу я ничего. Ночь придет, сам улечу.
Но Рыжая Белка и слушать не хотела:
— Ты сам виноват. Ты мамы не слушался. Мне такие гости не нужны. И сидеть на моей ветке не разрешаю.
Делать нечего, пришлось Маленькому Филину ощупью перебираться на другое дерево. Но и оттуда его прогнали. Так перелезал Маленький Филин с ветки на ветку, с дерева на дерево, пока не свалился на землю. А хитрой Лисе только этого и надо — она давно подстерегала Маленького Филина. Прыгнула — хвать! Да неловко, Маленький Филин вырвался и вспорхнул на ветку. У Лисы одни перья во рту остались.
Сидит Маленький Филин на ветке. Грустно ему, страшно. Заплакал даже.
Наконец настала ночь, и Старый Филин нашел своего шалуна.
Когда Маленький Филин вернулся в родное дупло, он опять расплакался, только теперь от радости. Плачет и говорит сквозь слезы:
— Теперь всегда буду слушаться старших.
Так хороший урок шалуну пошел впрок.
Бикбатыр белән Биккуркак
Бер баланың ап-ак куяны белән бик матур песие булган. Алар үзара бик тату яшәгәннәр. Куян, кетер-кетер итеп, агач кайрысы кимергән, ә песи, чепер-чепер итеп, сөт эчкән.
Песи бернәрсәдән дә курыкмый икән, аңа теге бала «Бик-батыр» дип исем кушкан. Куян, дер-дер килеп, бар әйбердән дә шүрли, аны ул «Биккуркак» дип атаган.
Биккуркак беркөнне стенада коточкыч әйбер күргән: колаклары бик озын, мыеклары селкенеп тора, ә үзе бик килбәтсез икән. Куркуыннан Куян нишләргә дә белмәгән, баскан урыныннан кузгала да алмаган. Ярый әле Бикбатыр килеп җиткән һәм Биккуркакка бераз көч кергән: «Әй юләр, юләр, — дигән Бикбатыр, — үз шәүләңнән үзең куркып торасың ич», — дигән. Биккуркактан көлгән. «Ярый әле син килдең, Бикбатыр, куркуымнан үлгән булыр идем», — дигән Куян.
Икенче бервакытны Куян тагын куркуга төшкән, йөрәге аның дөп-дөп типкән, нәрсәдер бик нык итеп кыштырдый икән. «Хәзер идән астыннан чыга да, кыштырдаучы нәрсә мине кабып йота», — дип уйлый икән Куян.
Песи дә колакларын торгызган, ул да курка, ахры, дип уйлаган Куян. Шулчак нидер шап итеп дөбердәп киткән. Куян һушсыз була язган. Ә Песи, авызына нәрсәдер кабып, Куян янына килгән. Килгән дә: «Менә сине куркытучы нәрсә шушы инде», — дигән, бер кечкенә генә кара әйберне Куянга күрсәткән. «Шушы кечкенә генә фетнә шулкадәр тавыш чыгара аламы?» — дип, Куян гаҗәпләнеп караган.
Өченче бер тапкыр ачык ишектән бер эт килеп кергән һәм каты итеп өрергә керешкән. Куян карават астына кереп качкан. Ә Бикбатыр идән уртасына чыгып баскан, зур күренергә тырышып, сыртын кабарткан, эт һөҗүм итсә, аның битләрен тырнарга җыенган. Билгеле, эт аңар кагылмаган, ишектән әкрен генә чыгып сызган.
Ә Бикбатыр үзенең батырлыгы аркасында бу бәладән дә бик оста котылган.
1939
Бояка и Небояка
Жили у мальчика беленький кролик и пушистый серый котенок. Жили они дружно. Кролик грыз морковку, а котенок лакал молоко.
Котенок был храбрый, ничего не боялся. Мальчик назвал его — Небояка. Кролик был трусливый и всего-всего боялся, поэтому мальчик назвал его — Бояка.
Как-то вечером, когда в комнате зажгли свет, Бояка увидел на стене что-то страшное, безобразное, уши длинные, усы шевелятся. Кролик так перепугался, что замер на месте. Прибежал котенок. Тут Бояка набрался храбрости:
— Хорошо, что ты пришел, Небояка, я чуть не умер от страха, — сказал кролик.
А котенок посмотрел на стену и говорит:
— Эх, ты, Бояка, Бояка! Своей тени испугался.
Долго потом храбрый котенок смеялся над кроликом Боякой.
В другой раз кролик услышал шорох. И опять перепугался. Сердечко у него так и заколотилось — вот-вот выпрыгнет. Дрожит Бояка от страха и думает: «Сейчас вылезет из-под пола что-то страшное и проглотит меня». Котенок тоже уши насторожил. «Ага, — подумал кролик, — и Небояка, кажется, испугался». Вдруг котенок как прыгнет! Кролик чуть не упал с перепугу. Смотрит: а котенок что-то держит в зубах.
Небояка подошел к кролику, положил возле него что-то маленькое, серенькое и говорит:
— Вот чего ты испугался, Бояка.
— Какой крошечный зверек, а сколько шуму наделал, — вскрикнул кролик, с удивлением разглядывая маленького мышонка.
В третий раз в дом забежала собака и громко залаяла. Бояка забился под кровать, а котенок храбро прыгнул вперед, ощетинился, изогнулся дугой. Если бы собака подошла ближе, он бы вцепился ей в нос.
Собака, конечно, испугалась котенка; она не тронула его и вышла из комнаты.
Вот какой храбрый Небояка!
Чукмар белән Тукмар
Бер әбинең ике әтәче булган. Бу әтәчләрнең берсе ак, берсе кара икән. Ул аларның икесен дә бертигез ярата икән. Әтәчләр күп вакытларын сугышып үткәрәләр, сугышырга тотынсалар, канга батып бетәләр икән.
Ак әтәчне әби Чукмар дип, карасын Тукмар дип атаган. Чукмар чукырга бик оста, ә Тукмар бик оста тукмый икән.
Әби ашатырга тотынса: «Җимне миңа әзрәк бирдең», «Ник минем өлешемә кердең?» — дип кычкырыша башлыйлар икән әтәчләр. Әйтешеп-әйтешеп кенә калмыйлар, шунда ук сугыша да башлыйлар икән. Чукмары канга батырганчы чукырга, Тукмары күгәрткәнче тукмарга тотына икән.
Бердәнбер көнне бу әтәчләр шулай бик каты кычкырышканнар һәм канга батканчы сугышканнар. Әбинең, моны күреп, бик ачуы килгән. «Боларны нишләтим икән?» — дигән. Тегеләрне бик каты орышкан, сугышмаска кушкан. Тегеләр әби алдында бераз тынып торганнар, әби аларның күзләреннән югалгач, тагын сугышырга тотынганнар.
Әби килеп чыгуга, Чукмар исемле ак әтәч йөгереп килеп:
— Әби, әби, кара әле, Тукмарың тукмый-тукмый башымны күгәртеп бетерде, — дип әләкли икән.
Тукмар исемле кара әтәч тә энесеннән калышмый:
— Башымны кара әле, әби, Чукмарың чукый-чукый канатып бетерде, — ди икән.
Әби аларның әләкләүләреннән туйган. Ул, бер сүз дә әйтмичә, Тукмарны култыгына кыстырган да каядыр күтәреп киткән. «Суярга алып бара, ахры, мине», — дип курыккан Тукмар. Ләкин әби аны күршеләргә генә кертеп торган. Ул әтәч шунда өч кич кунган.
Ялгыз калгач, Чукмарга бик күңелсез булган, аның күңеле тулган. Юньләп ашый да, эчә дә алмаган. Әбигә ул: «Тукмарны алып кайтсана, инде бер дә сугышмас идек», — дигән. «Ярый, — дигән әби, — алып кайтсам кайтыйм, әгәр тагын сугыша торган булсагыз, ул вакыт тотам да берегезне бөтенләй юк итәм», — дип куркытып куйган һәм күршедәге Тукмарны алып кайткан.
Тукмар да Чукмарны бик сагынган булган. Алар, күптәннән бирле күрешмәгән туганнар төсле, кочаклашып исәнләшкәннәр һәм киләчәктә бер дә сугышмаска сүз бирешкәннәр.
Хәзер инде алар бик тату яшиләр икән, тик аларга кушылган исемнәр генә электәге шуклыкларын күрсәтеп, исләренә төшереп тора икән.
1939
Два петуха
Жили у бабушки два петуха: один белый, другой черный. Очень любила бабушка обоих петухов. Только были они большие забияки — всегда дрались.
Начнет бабушка петухов кормить, Белый кричит: «Почему мне мало корму?». А Черный вторит: «Зачем клюешь мое зерно?». И готова драка.
Однажды бабушка вышла во двор, смотрит: петухи дерутся. «Что мне с ними делать?» — подумала она. Пожурила драчунов, прикрикнула на них. Петухи притихли, а как только бабушка ушла, опять накинулись друг на друга. Только перья летят. Устали драться, пошли жаловаться бабушке. Белый Петух ябедничает:
— Бабушка, бабушка, Черный меня исколотил. Я весь в синяках.
Черный Петух кричит:
— Не верь ему, бабушка, он сам меня исклевал. Бабушке надоели драки и жалобы. Она ничего не сказала,
взяла Черного Петуха под мышку и пошла с ним куда-то. «Попаду я сегодня в суп», — подумал Черный, сидя у бабушки под мышкой.
А бабушка отнесла Черного Петуха к соседям и оставила его там на три дня и три ночи.
Скучно стало Белому Петуху. Не ест, не пьет. На четвертый день говорит Белый Петух бабушке:
— Бабушка, принеси Черного, скучно мне без него. Никогда больше не буду с ним драться.
— Ладно, — говорит бабушка. — Если так, принесу. Только, чур, не драться, а то один из вас угодит в суп.
Так сказала бабушка и принесла домой Черного Петуха.
А Черный тоже соскучился у соседей. Обрадовались петухи и дали друг другу слово никогда больше не драться.
Теперь Черный Петух и Белый Петух живут дружно, и бабушка любит их еще больше, чем раньше.
Каз белән Аккош
Очы-кырые күренмәгән болын уртасында зур бер күл булган. Тирәләре аның яшел кыяклар, шаулап торган камышлар белән капланган булган.
Бу күл буена кеше аягы бер дә басмаган, ул тирәләрдә аучыларның мылтыклары да шартламаган.
Шул тыныч күлдә Аккош белән Каз яшәгәннәр. Балык ашаганнар, су эчкәннәр, йомырка салганнар, бала чыгарганнар.
Җәйнең матур бер көнендә бу ике күрше үзләренең балалары турында сөйләшкәннәр.
Киек Каз әйткән:
— Улым ашны аз ашый, суны гына күп эчә! — дигән. Аккош әйткән:
— Минем балам бик яхшы ашый, зур үсә, — дигән.
Каз үзенең бәбкәсен төрлечә сыйлап караган: тәмле-тәмле балыклар, яшел бакалар, татлы кыскычлар тотып китерә икән. Баласы, үзе зур булса да, кулына кашык тотып ашамаган, әнисенең ашатуын көткән. Ашау аңа бик зур эш булган. Ашарга-эчәргә тотынса, ул тәмам йөдәп беткән. Ә дуга муен — Аккош баласы кыстатып та тормый, кашыкны үзе тотып, азыкны кат-кат чәйни, тәмле итеп ашый икән. Вакытында йоклый, вакытында һавага чыга, уйный, шуңа күрә алма кебек кызарып, матур булып үсә икән.
Көннәрдән бер көнне Киек Каз белән Аккошның балалары әниләренә килгәннәр дә:
— Әни, безгә велосипед алыйкчы! — дип үтенгәннәр.
— Ярый, барсак — барыйк, алсак — алыйк, — дигәннәр әниләре. Улларын иярткәннәр дә велосипед сатыла торган магазинга киткәннәр. Анда барып кергәннәр дә әниләре:
— Иптәшләр, безнең сөекле улларыбызга велосипед бирсә-гезче! — дигәннәр.
Шунда сатучылар йөгерешеп килгәннәр дә:
— Рәхим итегез, рәхим итегез! — дип, көмеш төсле ялтырап торган, ике тәгәрмәче әйләнеп торган велосипедлар китереп биргәннәр.
Шунда Аккошның улына:
— Теләгәнеңне сайлап ал, акыллым! — дигәннәр. Аккош бәбкәсе велосипедка менеп атланган да йөгерткән дә киткән. Аңа карап, сатучылар:
— Менә егет икән бу малай, тамагына шәп ашый, ахры, — дигәннәр.
Аккош, үз баласының булдыклылыгын күреп, елмаеп, кәефләнеп карап тора икән, ә малай велосипедны йөгертә дә йөгертә икән.
Киек Каз бәбкәсенә дә чират җиткән. Ул Аккош бәбкәсе белән бер яшьтә булса да, аңа караганда бик ябык икән, буйга да бик кечкенә икән.
Аңа да велосипедның көмеш төслесен биргәннәр.
— Иә әле, акыллым, син дә йөгереп кара, — дигәннәр.
Каз бәбкәсе бер атланып караган — булдыра алмаган, икенче атланырга уйлаган — егыла язган, өченче тапкыр атланырга теләгән икән — егылып ук киткән. Әйләндермәгәч, велосипед та китмәгән. Магазинда эшләүче абыйлар шунда ук йөгереп килеп җиткәннәр, Киек Каз бәбкәсенә менә шушы сүзләрне әйткәннәр:
— Син, акыллым, ашны аз ашыйсың, вакытында йокламыйсың, уйнамыйсың, ахры, шуңа күрә син ябык, буең да кечкенә, шуңа күрә велосипедка аягың да җитми. Хәзергә өеңә кайтып тор, зур үскәч килерсең, — дигәннәр һәм велосипедны да алып киткәннәр.
Каз бәбкәсе бик күңелсезләнеп кайтып киткән, ә Аккош бәбкәсе велосипедына утырып җилдергән.
Хәзер инде, велосипедка аягым җитсен, дип, Каз бәбкәсе азыкны да күп ашый, вакытында йоклый да, саф һавада уйный да икән.
1939
Гусенок и Лебеденок
Посреди широких зеленых лугов разлилось небольшое озеро. У берегов его растут камыши и осока. Охотники редко заходят туда, и озеро всегда спокойно, как гладкое зеркало.
На этом озере жили Белая Лебедь и Серая Гусыня. Жили они дружно, ловили рыбу, пили чистую, прозрачную воду. И были у них птенцы — Гусенок и Лебеденок.
Однажды в жаркий летний день Белая Лебедь и Серая Гусыня выплыли на середину озера погулять. Гусыня и говорит:
— Что мне делать с моим непослушным сыном? Ничего есть не хочет. Только воду пьет — не перестает.
В самом деле, чем только ни угощала Серая Гусыня своего Гусенка: и рыбками, и зелеными лягушками, и вкусными раками, Гусенок и смотреть ни на что не хочет. Кушать — для Гусенка самое трудное дело, просто мученье.
А Лебеденок — тот сам кушает с ложки. Как только мама позовет его, бежит к столу. Что дадут — все съест. И спать ложится вовремя. И на озере играет сколько надо. Потому и растет здоровым и крепким.
Вот о чем говорили Белая Лебедь и Серая Гусыня, плавая по озеру.
Подплыли к ним Гусенок и Лебеденок.
— Мама, — сказал Лебеденок, — купи мне велосипед.
— Мама, — пропищал Гусенок своей матери, — купи мне тоже велосипед.
— Ладно, купим, — ответили мамы и поплыли к берегу. Дети за ними. Вышли на берег и пошли вчетвером в магазин.
Мамы и говорят продавцам:
— Здравствуйте, покажите, пожалуйста, нашим деткам велосипеды.
А продавцы отвечают:
— Пожалуйста, милости просим.
Вынесли продавцы велосипеды, блестящие, как серебро, показывают Лебеденку и говорят:
— Выбирай, мальчуган, выбирай, умница, какой тебе понравится.
Лебеденок выбрал велосипед, сел, завертел лапками и поехал.
— Молодец, — сказали продавцы, — наверное, этот мальчуган хорошо кушает.
Белая Лебедь смотрит на своего сыночка, любуется им. А Лебеденок все катается да катается.
Подошли продавцы к Гусенку. Хоть он и ровесник Лебеденку, но ростом мал и на вид слабенький. Дали ему продавцы велосипед, блестящий, как серебро.
— Ну-ка, мальчуган, ну-ка, умница, покатайся и ты.
Гусенок попробовал сесть на велосипед — ничего не вышло. Попробовал в другой раз — чуть не упал. Попробовал в третий раз — упал и больно ушибся. Подняли его продавцы, посадили на велосипед. А у Гусенка лапки до педалей не достают, колесики-то не вертятся. Велосипед — ни с места.
— Вот, — сказали продавцы, — ты, наверное, мало ешь, поздно ложишься спать, не играешь на озере. Поэтому ты мал, и лапки у тебя не достают до педалей. Иди домой, подрастешь, тогда и приходи за велосипедом.
Гусенок печально поплелся домой. А впереди ехал на велосипеде Лебеденок, и велосипед его блестел на солнце, как серебро.
Теперь Гусенок старается больше кушать, чтобы скорее подрасти и чтобы лапки у него доставали до педалей. Тогда и он будет кататься на блестящем велосипеде.
Куян Кызы
Бер соры куянның үзе төсле үк зур колаклы, бик иркә, бик кадерле бер кызы булган. Ул аны бик ярата икән.
Көннәрдән бер көнне Куян иркә кызына өр-яңа киез итекләр алып кайтып биргән.
— Мә, бәбкәм, аякларың туңмасын, сызламасын, — дигән. Кызы бу бүләкне бик шатланып алган. Әнисенә рәхмәтләр
укыган. Хәзер инде ул, яңа киез итекләрне киеп, рәхәтләнеп йөри икән. Ләкин Куян кызы җылы итекләргә өйрәнмәгән булган, ул ал ардан бик тиз туйган, салып ташлаган. Әнием тапмасын дип, аларны яшереп куйган. Әнисе аларны эзләп табып, баласына кигезә, ә ул салып ташлый икән. Әнисе кигезә, ул салган, әнисе тагын кигезгән, ә ул тагын салып ташлаган. Кар өстеннән дә, боз өстеннән дә яланаяк йөгерә икән. Бер көн буе шулай йөгергән, икенче көнне дә шулай яланаяк йөргән, өченче көнне инде, аксый-аксый, әнисе янына килгән:
— Әни, әни, минем аягым авырта! — дигән. Әнисе аның аякларын караган да аптырап калган:
— Кызым, кызым, якты йолдызым, синең аягың шешкән ич, — дигән.
«Инде нишләргә?» — дип уйга баткан Куян. «Бу баланы кая алып барырга, ничек дәваларга?» — дип кайгырган.
Шул вакыт нәрсәдер кычкырган. Куян агач башына күтәрелеп караган икән — Тиенне күргән. Ул Куянга бол ай дигән:
— Кайгырма, туганкай, йомшак куянкай, кызыңның аягын бик тиз төзәтеп була. Моның өчен «доктор Айболит»ка барырга, аңардан киңәш сорарга кирәк, — дигән. Куянга чын-чынлап булышырга тотынган, «доктор Айболит»ның өенә үзе илтергә булган.
Куян кызын күтәргән дә «Айболит доктор»га киткән. Тиен, агачтан агачка сикереп, аңа юл өйрәткән.
Барып җитсәләр, «доктор Айболит»ның эше бик күп икән, аңа урманның төрле ерткычлары дәваланырга килгәннәр икән.
— Балаларны чиратсыз карыйм мин, — дигән «доктор Айболит».
Куян кызын доктор бүлмәсенә алып кергәннәр, нәрсә белән авыруын сөйләп биргәннәр. «Доктор Айболит» Куян кызының аягына дарулар сөрткән һәм шул вакытта Куян кызына әйткән:
— Аягың төзәлгәч, киез итекләрне инде салкын көннәрдә бер дә салма, тагын начар хәлгә калма, — дигән.
«Доктор Айболит»ка алар бик зур рәхмәтләр әйткәннәр, саубуллашып, өйләренә кайтып киткәннәр. Өч көн дигәндә, куян баласының аягы төзәлгән. Ул инде хәзер киез итеген бер дә салмый киеп йөри икән.
1939
Глупый Зайчонок
У одной Зайчихи был маленький ушастый Зайчонок. Мама очень любила своего Зайчонка. Однажды принесла Зайчиха новые валенки и говорит:
— Вот тебе, сынок, обувка, чтобы ножки не зябли.
Обрадовался Зайчонок, надел валенки и ну бегать и кувыркаться. Только скоро надоели Зайчонку валенки. Снял он их, а чтоб мама не велела надеть, — спрятал подальше.
Зайчиха разыскала валенки и надела на Зайчонка. Он опять снял. И так несколько раз. Мать наденет, Зайчонок снимет, мать наденет, Зайчонок снимет. Бегает разутый по снегу и по льду. День бегал, другой, а на третий день захромал и говорит матери:
— Мама, мама, ноги сильно болят.
Посмотрела Зайчиха на лапки Зайчонка и воскликнула:
— Сыночек мой, звездочка моя светлая, ножки-то у тебя распухли. Что теперь делать? Как лечить?
А в это время сидела на вершине дерева Рыжая Белка. Она и говорит:
— Не горюй, Сестрица Зайчиха. Зайчонка можно вылечить. Сходи с ним к доктору Айболиту. Я покажу тебе, где он живет.
И Зайчиха пошла со своим Зайчонком к доктору Айболиту. А Рыжая Белка перепрыгивала с ветки на ветку, с дерева на дерево, показывала дорогу.
Вот пришли они к доктору Айболиту. Доктор был очень занят. Много зверей пришло к нему лечиться. Но когда доктор Айболит увидел маленького Зайчонка, он сказал:
— Детей я лечу в первую очередь. — И велел ввести Зайчонка в докторскую комнату.
Зайчиха рассказала доктору, что болит у Зайчонка. Доктор смазал ему лапки, прописал лекарство и сказал:
— В холодную погоду надо тепло одеваться. Слушай старших и хворать не будешь.
На прощанье доктор Айболит угостил Зайчонка вкусной морковкой, завернутой в нарядную, блестящую бумажку.
Зайчиха и Зайчонок поблагодарили доктора Айболита, попрощались с ним и веселые пошли домой.
Через три дня лапки у Зайчонка зажили. Теперь он всегда ходит зимой в валенках.
ИСКӘРМӘЛӘР
«Куян кызы», «Каз белән Аккош» — «Ана әкиятләре»нә кергән әкиятләрнең беренчеләре. 1939 елда «Яшь ленинчы» газетасының 1 февраль санында Абдулла Алишның кереш сүзе белән бергә басылып чыкканнар.
«Чукмар белән Тукмар» беренче мәртәбә «Яшь ленинчы» газетасының 1939 елның 21 апрель санында бирелгән. «Ана әкиятләре» бәйләменнән» дип куелган.
«Бик яхшы сабак алды Ябалак», «Мактанчык Чыпчык белән Тыйнак Сыерчык». Бу әкиятләр «Азат хатын» журналының 1939 елның 4 һәм 5 саннарында басылганнар.
«Бикбатыр белән Биккуркак» әкияте «Яшь ленинчы» газетасында (21 июль, 1939) басылып чыккан. «Сайланма әсәрләр »дән алынды.
«Ялкаулык — хурлык, тырышлык — зурлык» «Яшь ленинчы» газетасының 1939 елның 27 июль санында басылган. Төрле елларда чыккан җыентыкларга кертелгән. «Бал корты һәм Шөпшә» исемендә аерым китап та чыкты (1967).
«Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар». Беренче тапкыр бу әкият «Яшь ленинчы» газетасының 1940 елның 10 июнь санында басылган. Төрле җыентыкларга кертелгән.
«Сертотмас Үрдәк» әкияте 1938 елда язылып, «Совет әдәбияты» журналының 10 нчы санында басылган. «Ана әкиятләре» китабының А.Алиш тарафыннан чыгарылган беренче басмасына кертелгән (1941).
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз
2-3 яшьлек балалар өчен әкиятләр
Кәҗә бәтиләре һәм Бүре, Аю белән Хатын, Чуар тавык, Шалкан, Йокы бабай, Нурбәк әкияте, Кар бабай әкиятләре
Кәҗә бәтиләре һәм Бүре
(Татар халык әкияте)
Урманда кечкенә генә бер өйдә үзенең бәтиләре белән бер Кәҗә яши. Кәҗә һәр көн саен урманга азык эзләргә китә. Үзе киткәндә балаларына: «Берәүгә дә ишек ачмагыз!» — дип әйтеп калдыра торган була.
Кәҗә, урманнан кайткач, мөгезләре белән ишекне шакылдата да җырлый:
— Бәтиләрем, балакайларым! Ачыгыз ишекне, ачыгыз! Сезнең әнкәгез кайтты, Сезгә сөт алып кайтты!
Кәҗә бәтиләре бик акыллы булалар. Алар әниләренең тавышын шундук танып алалар һәм ишекне ачалар. Әниләре аларны сөт белән сыйлый да тагын урманга китә. Ә бәтиләр ишекне бикләп калалар.
Кәҗәнең җырлаганын бервакыт Бүре ишетеп тора. Кәҗә урманга китү белән, ул өй янына килә дә җырлый башлый:
— Әй кәҗә бәтиләре,
Ачыгыз ишекне!
Сезнең әнкәгез кайтты,
Сезгә сөт алып кайтты!
Кәҗә бәтиләре бик сизгер булалар:
— Ишетәбез, ишетәбез, бу әнкәбез тавышы түгел! — диләр. Бүрегә ишекне ачмый алар. Бүре ишек төбендә басып тора-тора да кайтып китә.
Бераздан Кәҗә үзе кайта. Балалары шунда ук әниләренең тавышын танып алалар да ишекне ачалар. Шуннан алар калын тавышлы берәүнең килгәнен сөйләп бирәләр.
Кәҗә үзенең балаларын тәмле сөт белән сыйлый да тагын урманга китә. Ишекне ныграк бикләргә куша. «Ачмагыз, Бүре килер дә үзегезне алып китәр!» — дип кисәтә балаларын. Балалары әниләренең сүзен тыңлаганнар һәм ишекне берәүгә дә ачмаганнар.
Аю белән Хатын
(Татар халык әкияте)
Әүвәлге заманда бер Хатын урак урырга баласы белән барган, ди. Ул ура башлагач ук, аның янына бер Аю килгән. Ул Аюның аягына шырпы кадалган икән, ди. Ул Хатынга аягын күрсәтергә килгән булган. Хатын аның аягыннан шырпысын алган. Шуның өчен Аю Хатынга бер умарта бал китереп биргән, ди.
Чуар тавык
(Рус халык әкияте)
Бер Бабай белән Әби яшәгән, ди. Аларның Чуар тавыклары бар икән. Беркөнне Тавык йомырка салган, нинди диген әле, гади йомырка түгел, алтын йомырка. Бабай йомырканы ватып караган — вата алмаган. Әби ватып караган — вата алмаган. Бер Тычкан үтеп бара икән — йомыркага койрыгы тиеп киткән. Йомырка тәгәрәп тә төшкән, урталайга ярылган да. Бабай да елый, Әби дә елый икән. Ә Чуар тавык шунда болай дигән:
— Елама, Бабай, елама, Әби, сезгә әле мин тагын салырмын, алтынны түгел — гади йомырка!
Шалкан
(Рус халык әкияте)
Бабай шалкан утыртты. Шалкан көн үсте, төн үсте, бик зур булды, күперде. Атналар, айлар үтте, җәй үтте, көз җитте. Бабай шалканны йолкырга кереште. Тарта, тарта — шалкан чыкмый.
Бабай шалканны үзе генә тартып чыгара алмагач, ярдәмгә Әбине дә чакырды. Әби — Бабайга, Бабай шалканга тотынды. Әй тарталар, әй тарталар — шалкан һаман чыкмый.
Әби булышырга кызын чакырды. Кыз — Әбигә, Әби — Бабайга, Бабай шалканга тотынды. Тартырга керештеләр болар. Әй тарталар, әй тарталар — шалкан чыкмый да чыкмый.
Әбинең Кызы, шалканны тартышырга, Акбайны чакырды. Акбай — Кызга, Кыз — Әбигә, Әби — Бабайга, Бабай шалканга тотынды. Әй тарталар, әй тарталар — шалкан һаман чыкмый, селкенми дә.
Акбай ярдәмгә Песине чакырып килде. Песи — Акбайга, Акбай — Кызга, Кыз — Әбигә, Әби — Бабайга, Бабай шалканга тотынды. Тартырга керештеләр. Әй тарталар, әй тарталар — шалкан һаман да чыкмый.
Песи Тычканны чакырып китерде. Тычкан — Песигә, Песи — Акбайга, Акбай — Кызга, Кыз — Әбигә, Әби — Бабайга, Бабай шалканга ябышты. Әй тарталар, әй тарталар. Җыйнаулашып тарта торгач, шалкан түзмәде — төбе-тамыры белән каерылып чыкты.
Йокы бабай
Җәвад Тәрҗеманов
Йокларга яратмый торган бер Бала булган, ди. Кичен караңгы төшкәч, әннәсе яки әттәсе, бабакае яки әбекәе аны караватка утыртуга, теге Бала:
— Мин ятмыйм! Мендәр бә-әк! Йокы бә-әк! Бә-әк! — дип акыра-бакыра елый башлый икән.
Ә бер кичне аның бу ямьсез сүзләрен ап-ак сакаллы Йокы бабай үзе ишетеп торган һәм, бии-ик тә үпкәләп, тиз-тиз китеп барган.
Төн җиткән, ә берәү дә йоклый алмый икән. Мәчеләр мырылдаган. Кетәктәге әтәч-тавыклар, ишегалдына чыгып, арлы-бирле йөгерешә башлаган. Сарайдагы сыерлар өзлексез мөгрәгән, ә атлар тибенә-тибенә кешнәгән. Дуңгызларның мыркылдавына хәтта трактор да чыдап тора алмаган: «Тыр-р-р, тыр-р-р…» —дип тыр-пыр килгән.
Йоклый алмый интеккән кешеләр, колак тондыргыч әлеге шау-шудан котылыр өчен, башларын мендәр астына тыкканнар. Моны күреп, теге Бала да, үзенең йомшак мамык мендәрен кочаклап:
— Нәнәм… Йокы нәнәм… Нәннә! — дип әйтүен дә сизми калган.
Йокы бабай аның бу акыллы сүзен шундук ишетеп алган. Тылсымлы таягын нәзакәтле генә бер селтәп куюга, барча балалар, ә аннан соң әти-әниләр, әби-бабайлар, кош-кортлар һәм хайваннар иртәгесе көнгә кадәр тәмле йокыга чумганнар, ди.
Нурбәк әкияте
Батулла
Ике яшьлек Нурбәк әтисенә әйтә:
— Әти бака күрәсем килә,— ди.— Бака кайда тора ул? Әтисе Нурбәккә әйтә:
— Бака су буенда була ул,— ди.
— Су буена барыйк,— ди Нурбәк.
Әтисе белән Нурбәк су буена төшеп барганда, аларга тыкрык башында бер оя Каз очрады.
— Ка-как-ка-ка-ка-как,— ди Казлар.
— Әти, Казлар ни әйтә ул? — ди Нурбәк.
— «Нурбәк, кая барасың?» дип сорыйлар Казлар,— ди әтисе.
— Бака карарга барам,— ди Нурбәк.
— Ка-ка-ка-как, Бакага бездән сәлам әйт! — диләр Казлар. Тыкрык уртасына җиткәч, Нурбәк белән әтисенә Бозау очрады.
— Му-у-у! — ди Бозау.
— Әти, Бозау ни әйтә ул? — ди Нурбәк.
— Ну-ур-бә-әк, кая барасы-ың?» —дип сорый Бозау.
— Су буена, Бака карарга-а! — ди Нурбәк.
— Бакага миннән сәлам ә-әйт! — ди Бозау.
Нурбәк белән әтисе су буена төшеп җитте. Су буенда, сөзәк ярда бик матур, ямь-яшел бер Бака утыра. Үзенчә сайрап утыра.
— Курыйк-курыйк, бака-ка, курыйк-курыйк, бака-как!
— Әти, Бака нәрсә әйтә ул? — ди Нурбәк.
— «Исән-саумы, Нурбәк!» —дип сорый Бака,— ди әтисе.
— Исәнме, Бака! — ди Нурбәк.— Бака-бака, Бакакай, Казлар сиңа сәлам әйтте.
— Бик рәхмәт, Нурбәк,— ди Бака.— Үзең дә Казларга миннән сәлам әйт.
— Бозау да сиңа сәлам әйтте,— ди Нурбәк.
— Бик рәхмәт, бик рәхмәт,— ди Бака.— Миннән дә Бозауга сәлам әйт.
Нурбәк белән әтисе Бака белән саубуллашып кайтып китә. Кайта торгач, алар Бозау янына җитә.
— Бозау, Яшел бака сиңа сәлам әйтте! — ди Нурбәк.
— Рәхмә-әт,— ди Бозау. Казлар янына җиткәч, Нурбәк:
— Казлар, Яшел бака сезгә сәлам әйтте,— ди.
— Ка-как-ка-как, рәхмәт,— диләр Казлар.
Кар бабай
Светлана Летова
Көн җепшек иде. Балалар Кар бабай ясарга керештеләр. Кечкенә Ира да булышты. Ул өйдән кишер алып чыкты. Аны борын итеп куйдылар. Айдар күзләренә күмер ябыштырды. Кар бабайның кулына себерке тоттырдылар. Көлкеле килеп чыкты Кар бабай.
Кич булды, караңгы төште. Балалар өйгә кайтып киттеләр. Бары тик Ира гына китмәде. Ул Кар бабайны кызганды.
4-5 яшьлек балалар өчен әкиятләр
Хәйләгә каршы хәйлә, Ата каз, Төлке белән Каз, Ахмак бүре, Тавык, Тычкан һәм Көртлек, Ике ялкау, Комсызлык бәласе, Икмәк, Зирәк чәүкә, Чукмар белән Тукмар, Бикбатыр белән Биккуркак, Керпе туны, Шифалы сөт, Тәмле сүз, Минеке, тимә! Эшче абый әкиятләре
Хәйләгә каршы хәйлә
(Татар халык әкияте)
Беркөнне Төлке Торнаны кунакка чакырды. Табага бераз гына сыек кесәл салып, кунагының алдына куйган. Торна томшыгы белән «тук, тук» итә, имеш. Кесәлне ничаклы чукыса да, томшыгына бернәрсә дә эләкми, имеш.
Әмма Төлке:
— Ашасана, сылу кунагым,— ди-ди, кесәлнең барысын үзе ялап бетергән, имеш, кунагын ач калдырган, имеш.
Торна, Төлкенең бу хәйләсен эченә салып, беркөн Төлкене үзе дә кунакка чакырган. Тар авызлы тирән чүлмәкнең төбенә бераз борчак салып, Төлкенең алдына куйган.
Торна Төлкегә әйтә икән:
— Ашасана, кунагым, син мине фәләнчә вакытта кесәл белән бик сыйлаган идең, ник бер дә ашамыйсың? — ди икән.
Төлке бик ашамакчы була икән дә, чүлмәккә авызы сыймый, ди. Торна шулай, борчакны үзе генә чукып бетереп, Төлкене ач калдырган, ди.
Ата каз
(Татар халык әкияте)
Казлар елга буенда йөриләр икән. Куе таллыктан Төлке килеп чыккан да казларга таба бара башлаган.
— Төлке бар, сак булыгыз,—дигән Ата каз. Казлар дошманга каршы торырга хәзерләнгәннәр.
Төлке бөтенесен дә күреп торган һәм хәйләгә керешкән. Казлар алдына килеп, түбәнчелек белән генә башын игән:
— Кадерле казлар,— дигән ул, тавышын нык калтыратып.— Мин төлке патшалыгының илчесе, аюлар патшалыгына китеп барам. Бик арыдым. Сездә ял итәргә мөмкин булмасмы?
— Була, берсүзсез була,— дигән Ата каз.— Тик безнең сезгә бер үтенечебез бар иде.
— Сөйләгез,— дигән Төлке, үзенең кипкән иреннәрен ялап.
— Сүз шул,— дигән Ата каз.— «Илче Идел кичә» дигәннәр. Безнең беребез елга аръягында калды. Шуны алып чыгарга ярдәм итмәссезме икән?
Төлке шатланып киткән, ялтыр күзләрендә очкыннар күренгән.
— Мин моңа күнәм,— дигән ул.— Ләкин кайсыгыз булса да берегез иптәш булып барыр бит?
— Барыр, барыр,— дигән Ата каз.
Елга тирән һәм бик киң икән. Ата каз ары караган, бире караган, яр буенда яткан бүрәнәләрне күргән. Борыны белән сөйрәп, берсен суга төшергән дә:
— Әйдәгез, киттек,— дигән Төлкегә.
— Ә кайсыгыз минем белән чыга? — дип сораган Төлке.
— Мин,— дигән Ата каз һәм, йөзеп килеп, бүрәнә өстенә менгән.
Төлке, моны күреп: «Аргы якта берсе бар, ә монысы — икенчесе, мин сезнең икегезне дә исән калдырмам», дип уйлаган. Бүрәнәнең өстенә менеп утыруы булган, бүрәнә әйләнеп киткән дә Төлке суга чумган, ә Ата каз очып киткән.
Казлар бик шатланганнар. Булдыклыгы өчен Ата казга рәхмәт әйткәннәр. Аның хөрмәтенә бәйрәм ясап, биш көн буена аны сыйлаганнар.
Төлке белән Каз
(Татар халык әкияте)
Бервакыт Төлке Казны тотып алган да:
— Каз, мин сине ашыйм,— дигән. Каз боегып калган.
— Мин риза, Төлке. Тик син миңа бер биеп калырга рөхсәт ит,— дигән Каз.
— Әйдә, бие,— дигән Төлке.— Ашарга өлгерермен әле. Каз, канатларын җилпеп, бер урында тыпырдый башлаган. Төлке:
— Әй оста биисең, Каз,— дип көлә икән.
Ә Каз, канатларын җилпеп, бер урында торган-торган да очкан да киткән.
Төлке авызын ачып калган.
Ахмак бүре
(Татар халык әкияте)
Бер заман Бүре бик ачыккан. Ни туры килсә, шуны ашармын дип, азык эзләргә киткән. Бара торгач, аңа бер Кәҗә тәкәсе очраган. Бүре Кәҗә тәкәсенә: «Кәҗә, мин сине ашыйм»,— дигән. Кәҗә тәкәсе аңа: «Ашасаң ашарсың инде. Ярый, алайса, менә син бу тау итәгендә авызыңны ачып тор. Мин тау башыннан сикереп төшәрмен дә авызыңа кереп китәрмен»,— дигән. Бүре риза булган. Кәҗә тәкәсе тау башыннан сикереп төшкән дә Бүрене сөзеп еккан. Бүренең һушы киткән.
Бер заман, аңына килеп, тирә-якка караса, Кәҗә тәкәсе әллә кайчан китеп барган. Бүре бик үкенгән, ләкин соң булган.
Тавык, Тычкан һәм Көртлек
(Татар халык әкияте)
Тавык, Тычкан һәм Көртлек бергә торалар икән. Көннәрдән беркөнне Тавык арпа бөртеге тапты, шатлыгыннан кытаклап җибәрде:
— Арпа таптым, арпа таптым! Аны тарттырырга кирәк. Арпаны тегермәнгә кем алып бара?
— Мин бармыйм,— диде Тычкан.
— Мин дә бармыйм,— диде Көртлек.
Ни эшләргә? Тавык арпаны тегермәнгә үзе алып барды да он итеп тарттырып куйды.
— Өйгә онны кем алып кайта? — дип сорады Тавык.
— Мин алып кайтмыйм,— диде Көртлек.
— Мин дә алып кайтмыйм,— диде Тычкан. Яхшы. Тавык онны үзе үк алып та кайтты.
— Ипине кем изә? — дип сорады Тавык.
— Мин измим,— диде Тычкан.
— Мин дә измим,— диде Көртлек. Тавык ипине дә үзе изде.
— Мичкә кем яга? — дип сорады Тавык.
— Мин якмыйм,— диде Тычкан.
— Мин дә якмыйм,— диде Көртлек. Тавык мичне дә үзе якты.
— Мичкә икмәкне кем куя? — дип сорады Тавык.
— Мин куймыйм,— диде Тычкан.
— Мин дә куймыйм,— диде Көртлек.
Тавык икмәкләрне дә үзе куйды. Икмәкләр бик уңдылар — кабарып кызарып пештеләр.
Тавык аларны чыгарып өстәлгә куйды да:
— Ә икмәкне кем ашар? — дип сорады.
— Мин ашыйм,— диде Тычкан һәм өстәлгә килеп утырды.
— Мин дә ашыйм,— диде Көртлек, ул да килеп утырды.
Ике ялкау
(Татар халык әкияте)
Әүвәлге заманда булган, ди, бик ялкау ике Кеше. Болар бер тапкыр барганнар, ди, урманга. Ул урманда бик тәмле җимешләр бирә торган алма агачы үскән, ди. Болар, бара торгач, шул алма агачын күргәннәр. Олырагы әйткән, ди:
— Әйдә, без бу алма агачын селкетик тә алмасын коеп ашыйк,— дигән. Кечерәге әйткән:
— Иренмичә аны селкеткәнче, әйдә, ичмаса, астына кереп ятыйк,— дигән. Болар шулай дип алма агачының күләгәсенә кереп ятканнар, ди. Байтак яткач, Олысы, карыны ачканга чыдый алмагач, тагын әйткән, ди:
— Ай, авызыма бер генә алма төшсәче! — дигән, ди. Кечесе әйткән, ди:
— Авызга төшсә, аны иренмичә ашыйсы да бар бит әле, мин булсам, авызыма төшсә дә чәйнәмәс идем,— дигән, ди.
Шулай итеп, алар ач көе өйләренә кайтып киткәннәр, ди.
Комсызлык бәласе
(Венгр халык әкияте)
Ике аю баласы бер баш сыр тапканнар. Алар бу сырны бүлә алмый аптырап беткәннәр. Ничек сындырсалар да сыр тигез булмас төсле күренгән аларга.
— Бирегез, үзем бүлеп бирим,— дигән Төлке аю балаларына һәм сырны икегә сындырган да.
— Берсе зур, берсе зур! — дип кычкырышканнар аю балалары.
Төлке аларны тынычландырган: хәзер тигезлим, янәсе.
Ул сырның зур ягыннан беркадәр сындырып кабып җибәргән. Сырның тегесе зуррак күренгән. Аю балалары, ризасызлык белдереп, тагын шаулашканнар: тагын тигез түгел, диешкәннәр.
Төлке аптырап калмаган. Зуррак дигәнен тагын сындырып капкан. Сыр кисәгенең әле берсен, әле икенчесен ашый-ашый, Төлке тәмам сырдан туйган. Ә баш чаклы зур сырдан тора-бара кеп-кечкенә кисәкләр генә калган.
— Кечкенә булса да тигезләр! — дигән Төлке, шаркылдап көлеп.— Ашагыз, тәмле булсын!
Шулай дигән дә чабып киткән. Аю балалары авызларын ачып карап калганнар.
Комсызлансаң, һәрвакыт шулай була икән.
Икмәк
(Төрекмән халык әкияте)
Борын-борын заманда яшәгән, ди, бер Егет. Ул бик ярлы булган. Картайган әнисеннән башка беркеме дә — сеңелләре дә, энеләре дә булмаган. Егет бер караңгыдан икенче караңгыга кадәр байга эшләгән, ләкин бай аңа хезмәт хакы түләмәгән, ашарына да бик аз биргән.
Беркөнне Әнисе улына әйткән:
— Бай сине ачка үтерергә тели. Эшкә чыкма. Тауга утынга бар. Мин утынны ярлыларга сатармын. Аларның да акчалары аз, билгеле. Ләкин бу эштән килгән акчага без ничек тә яши алырбыз.
— Синеңчә булсын,— дигән Егет.
Ул иртән иртүк, кояш чыкканчы торган да, бау, балта асып, Әнисе белән саубуллашып, өйдән чыгып китәргә җыенган.
— Улым,— дигән Карчык,— менә бу ипи кисәген дә ал әле. Башка бернәрсәбез дә юк безнең. Ләкин син аның балга әйләнгәнен көтеп тор. Шуннан соң гына ашарсың.
Егет ипи телемен яулыкка төреп алган да тауларга таба киткән.
Егет төш җиткәнче эшләгән дә эшләгән. Арыган. Бик нык ашыйсы килгән. Кичтән үк авызына бернәрсә капмаган булган. Төенчекне алган да чишеп караган: ипи балга әйләнмәгәнме, янәсе. Ләкин ипи һаман да ипи булып калган. Бик ашыйсы килсә дә Әнисенең үтенечен бозарга теләмәгән Егет.
Ипине күкрәгенә яшергән дә яңадан эшли башлаган. Караңгы төшкәнче утын кисүен дәвам иткән.
— Хәзер ипи балга әйләнгәндер инде,— дип әйткән ул үз-үзенә һәм төенчекне тагын чишкән.
Караса, ипи һаман да ипи булып калган, ди. Егетнең күңеле төшкән.
— Әни мине алдаган,— дип уйлаган һәм ипине ашый башлаган. Кабуы булган, балдан да тәмлерәк булып тоелган ипи. Егет Әнисеннән оялган:
— Кичер мине, Әни. Ипи тәмле, бал кебек татлы,— дигән ул.
Зирәк чәүкә
Абдулла Алиш
Бер Чәүкәнең эчәсе килгән. Ул бер ишегалдында тар авызлы чүлмәк белән су күргән. Су чүлмәкнең төбендә генә икән. Чәүкәнең суга буе җитмәгән. Шуннан ул чүлмәк эченә вак ташлар тутыра башлаган. Таш тутыргач, чүлмәк төбендәге су өскә күтәрелгән, Чәүкәгә эчәргә уңайлы булган.
Чукмар белән Тукмар
Лев Толстой
Бер Әбинең ике әтәче булган. Аларның берсе — ак, икенчесе кара булган. Әтәчләр күп вакытларын сугышып үткәрәләр икән.
Әби ак әтәчкә — Чукмар, карасына Тукмар дип исем кушкан.
Чукмар чукырга бик оста, ә Тукмар бик нык тукмый икән.
Әби аларны ашатырга тотынса: «Җимне миңа әзрәк бирдең?», «Ник минем өлешемә кердең?» дип кычкырыша башлыйлар икән әтәчләр. Әйтешеп кенә калмыйлар, шунда ук сугыша да башлыйлар икән. Чукмары канга батырганчы чукырга, Тукмары күгәргәнче тукмарга тотына икән.
Әби килеп җитсә, Чукмар исемле ак әтәч:
— Әби, Әби, кара әле, Тукмарың тукмый-тукмый бөтенләй күгәртеп бетерде,— дип әләкли икән.
Тукмар исемле кара әтәч тә энесеннән калышмый:
— Башымны кара әле, Әби. Чукмарың чукый-чукый канатып бетерде.
Әби аларның әләклэтүләреннән дә туйган булган. Ул бер сүз дә әйтмәгән. Тукмарны култыгына кыстырган да каядыр күтәреп алып киткән. Тукмар бик курыккан. Әби аны күршеләренә кертеп торган. Тукмар анда өч кич кунган.
Ялгыз калгач, Чукмарга бик күңелсез булган. Юньләп ашый да, эчә дә алмаган.
Әбигә ул:
— Тукмарны алып кайт, башка сугышмабыз! — дип ялынган.
— Ярый,— дигән Әби,— алып кайтсам кайтыйм, әгәр тагын сугыша торган булсагыз, ул вакыт тотам да берегезне бөтенләй юк итәм! — дип куркытып та куйган. Шуннан Тукмарны алып кайткан.
Тукмар да Чукмарны бик сагынган булган. Алар кочаклашып исәнләшкәннәр.
Хәзер инде алар бик тату яшиләр икән. Тик исемнәре генә һаман шулай Тукмар белән Чукмар булып калган.
Бикбатыр белән Биккуркак
Абдулла Алиш
Бер баланың ап-ак куяны белән бик матур песие булган. Алар үзара тату яшәгәннәр. Куян кетер-кетер итеп агач кайрысы кимергән, песи чепер-чепер итеп сөт эчкән. Песи бернәрсәдән дә курыкмый икән, аңа теге бала Бикбатыр дип исем кушкан, куян, дер-дер килеп, бар әйбердән дә шүрли икән, аны ул Биккуркак дип атаган.
Биккуркак беркөнне стенада коточкыч әйбер күргән: колаклары бик озын, мыеклары селкенеп тора, ә үзе бик килбәтсез икән. Куркуыннан куян нишләргә дә белмәгән, баскан урыныннан кузгала да алмаган. Ярый әле Бикбатыр килеп җиткән һәм Биккуркакка бераз көч кергән: «Әй юләр, юләр,—дигән,—үз шәүләңнән үзең куркып торасың ич»,— дигән. Биккуркактан бик көлгән. «Ярый әле син килдең, Бикбатыр, куркуымнан мин үлгән булыр идем»,— дигән куян.
Икенче бервакытны куян тагын куркуга төшкән, йөрәге аның дөп-дөп итеп типкән, нәрсәдер бик нык кыштырдый икән. «Хәзер идән астыннан чыга да инде кыштырдаучы нәрсә мине кабып йота»,— дип уйлый икән куян. Песи дә колакларын торгызган: «Ул да курка, ахры»,—дип уйлаган Куян. Шулчак нидер шап итеп дөбердәп киткән. Куян һушсыз була язган. Ә песи, авызына кабып, куян янына килгән. Килгән дә: «Менә сине куркытучы нәрсә шушы инде»,— дигән, бер кечкенә генә кара әйберне куянга күрсәткән. «Шушы кечкенә генә фетнә шулкадәр тавыш чыгара аламы?» — дип тычканга куян гаҗәпләнеп караган.
Өченче тапкыр ачык ишектән өйгә бер Эт килеп кергән һәм каты итеп өрергә керешкән. Куян карават астына кереп качкан. Ә Бикбатыр идән уртасына чыгып баскан да, зур күренергә тырышып, сыртын кабарткан, Эт һөҗүм итсә, аның битләрен тырнарга җыенган. Билгеле, Эт аңар кагылмаган, ишектән әкрен генә чыгып сызган. Ә Бикбатыр үзенең батырлыгы аркасында бу бәладән дә бик оста котылган.
Керпе туны
Борын-борын заманда җир йөзендә бөтенләй кыш булмаган, гел җәй генә патшалык иткән. Болыннар шау чәчәккә чумып, агачлар мул җимештән сыгылып утыра икән. Кояш туры карагач, җәнлек-җанвар да күлмәкчән генә йөргән, ди.
Бервакыт «Кыш килә!» дигән хәбәр таралган. Кыш үзе дә озак көттермәгән, суык җилләр исә башлаган, кар төшкән. Җәнлек-җанвар бик аптыраган — нишләргә? Урман хуҗасы Аюхан күп уйлап тормаган, ерак таныш-белешләреннән барлык җәнлекләргә дә тун тектерергә җитәрлек тире кайтарткан.
Ул чакта Керпе тегүче булып эшләгән, ди. Аның бик күп энәләре булган. Тотынган бу менә шул энәләре белән җәнлекләргә тун тегәргә. Кыш килеп җиткәнче һәммәсен дә тунлы иткән бит! Караса, үзенә тун тегеп киярлек тире дә калмаган. Шуннан соң Керпе күлмәгенә энәләр кадап чыккан да тунлы булган. Әмма аның туны салкын җилләрдән сакламаган шул…
Керпе, салкынга түзә алмыйча, җирне тишеп өн ясаган да шунда кереп яткан. Салкын кыш үтеп киткәнче өнендә йоклаган.
Бу хәлдән соң күпме заманнар узган инде. Әмма Керпе әле һаман да салкын кышларны өнендә үткәрә, ди.
Шифалы сөт
Сәмига Сәүбәнова
Куян баласы кичкә таба авырып киткән. Әнисе Керпе табибка йөгергән.
— Керпекәем, апакаем, балама әллә нәрсә булды, нишләргә дә белмим,— дигән.
Керпе, Куян баласын карагач, болай дигән:
— Терелсен дисәң, кайнаган сөт эчер.
Куян шөбһәгә төшкән. «Кайнаганы түгел, кайнамаганы да юк бит әле аның»,— дип уйлаган.
Киткән бу елый-елый урман буйлап. Каршысына Саескан очраган.
— Нигә елыйсың, берәр кайгың бармы әллә? — дип сораган.
— Ничек инде еламыйсың? Сабыем үләргә ята. Керпе табиб кайнаган сөт эчерергә кушты, каян табарга да белмим,— дигән Куян.
— Бар өеңә кайт, сабыең янында утыр, мин сиңа сөтне үзем табармын,— дигән Саескан.
Куян кайтып киткән. Саескан Сыер янына килгән.
— Сыеркаем, матуркаем, бераз гына сөт бир әле,— дигән. Сыер әйткән:
— Бик бирер идем дә, хуҗа хатын әле генә сөтемне базарга чыгарып сатты, иртән кил,— дигән.
— Иртәгә хәтле Куян баласының үлүе бар шул,— дигән Сә.өскә.н
— Ярар, алайса,— дигән Сыер.— Хәзер сөт җыеп карыйм. Шуннан болынга чыккан, күп итеп үлән ашаган, җилененә сөт төшкән. Саескан җитәрлек кадәрле сөт савып алган һәм Куян янына кайтып киткән. Куян сөтне кайнаткан, баласына эчергән, баласы терелгән.
Тәмле сүз
Әминә Бикчәнтәева
Минем әбиемнең һаман әйтә торган сүзе бар. Ул безгә һәрвакыт:
— Балакайларым, тәмле телле, тәмле сүзле булыгыз. Тәмсез телле булмасагыз, үзегезне беркем дә яратмас,— ди.
Тик мин башта бу сүзне бер дә аңлап җиткерми идем. Ничек инде сүз тәмле була икән. Ул бит конфет та, прәннек тә түгел. Аны ашап карап булмый ич. Мин үзем белгән сүзләрне әйтеп карыйм: «Әти, әни, күмәч, ипи, бир, кил, кит, матур, кечкенә, зур, акыллы, ал, кызыл, зәңгәр, ат, сыер, кәҗә…» Сүзләр бик күп инде ул. Зур үскән саен, сүзләрне дә күбрәк беләсең. Тик менә әбием әйткән тәмле сүз нинди була икән соң?
Менә беркөнне безгә кунак апа килде. Ул миңа бик матур курчак алып килгән. Мин курчакны алгач: «Рәхмәт, апа»,— дидем. Ул миңа: «Дәү үс»,— диде. Шул арада минем янга иптәш кызым Рәисә килеп керде. Минем кулымдагы курчакның матурлыгын күреп Рәисәнең исе китте. Чыннан да курчагым бик матур. Күзләре зәп-зәңгәр, үзләре миңа карап торган шикелле! Чәчләрен укучы кызлар кебек артка бәйләп куйган. Зәңгәр ефәк күлмәк кигән!
— Абау, Гөлкәй, курчагың бигрәк матур икән,— ди Рәисә. Ә мин аңар:
— Матур шул, кунак апа китерде, әйдә, бергә уйныйбыз,— дидем. Шуннан соң без минем уенчыкларым торган почмакка бардык та уйный башладык. Ә бездән ерак түгел диванда әни белән кунак апа сөйләшеп утыралар. Үзләре сокланып безнең уйнаганны карыйлар.
— Кызың нинди үскән инде,— ди кунак апа. Әнием дә миңа елмаеп карый.
— Әйе, зур үсте инде. Бакчада өлкән группага йөри хәзер,— ди. Иптәш кызым Рәисә минем курчакны алды да кечкенә урындыкка утыртты.
— Кит әле, шулай утырталармыни, юләр. Бир үзем утыртам,— дип, мин курчакны тартып алдым. Кунак апа да, әни дә ялт итеп безгә карадылар. Әйтерсең лә берәү матур чынаякны төшереп ватты. Аларның йөзләре шундый күңелсез булып китте. Кояш батып, болыт каплаган шикелле, йөзләрендәге елмаю бөтенләй юкка чыкты.
— Абау, нинди сөйләшү бу! Иптәш кызларың белән шулай тупас сөйләшергә ярыймыни? Кит әле, юләр, имеш. Ә син миңа курчак өчен рәхмәт әйткәч, мин сине тәмле телле дип уйлаган идем,— ди кунак апа.— Ә син шундый тәмсез телле дә буласың икән.
Әнием дә минем өчен оялды, ахры. Ул тиз генә минем ике кулымнан тотып алды да:
— Хәзер үк дустыңнан гафу үтен,— диде. Мин иптәш кызымнан:
— Гафу ит, Рәисә! — дип гафу үтендем. Хәзер инде мин тәмле телнең нәрсә икәнен беләм. Моннан соң беркем белән дә болай тупас сөйләшмәм.
Минеке, тимә!
Абдулла Әхмәт
Гөлгенәнең уенчыклары бик күп. Тик бергә уйнарга иптәше генә юк. Бүген әбисе аның белән уйнарга күрше малае Фәритне чакырды. Алар башта бик тату уйнадылар.
Шунда матур бер уенчыкка Фәритнең күзе төште. Аны кулына алды. Ә Гөлгенә чырылдап кычкырып җибәрде:
— Минеке, тимә!
Аш бүлмәсеннән әбисе килеп чыкты.
— Алай ярамый, Гөлгенә! Бергә уйнагыз. Уенчыкларыңны бир,— диде ул.
Гөлгенә, теләмичә генә, бер кулы чыккан, бер аягы сынган курчакны Фәриткә сузды. Тик кулсыз курчак Фәритне тиз туйдырды. Ул икенче уенчыкка үрелде. Гөлгенә яңадан чырылдый башлады:
— Минеке, тимә! Үзем уйныйм! Гөлгенәнең әбисе тагын килде.
— Алай ярамый, кызым. Бергә уйнагыз дим бит инде! Най, кемгә охшап болай комсыз соң син? — диде ул.
Көтмәгәндә Гөлгенә уенчыкларын җыеп алды да кочаклап күтәрә башлады.
— Әйдә, теге бүлмәгә чыгып уйныйк,— диде ул.
Фәрит әйбәт малай икән. Гөлгенәгә булышам дип, берничә уенчыкны ала башлады.
Гөлгенәнең чырае сытылды.
— Минеке, тимә! Үзем күтәрәм!
Ул бөтен уенчыкларны да үзе күтәреп китәргә азапланды. Шулай кылана торгач, әнисе бүләк иткән алтын тоткалы бәләкәй чәйнеген төшереп ватты. Ватты да бик ямьсез итеп еларга да кереште.
Тагы әбисе килеп җитте.
— Һай, харап иттең ич! Үзең генә уйнагач, үзең генә күтәргәч, шулай була инде ул! — диде.
Эшче абый
Абдулла Алиш
Люция бар нәрсәне дә белергә тырыша. Аның бер белгән соравы бар: «Кем ясаган да, кем ясаган?»
Менә бүген дә, киез итекләрен кия-кия, әтисеннән сорады:
— Әти, киез итекләрне кем ясаган?
— Эшче абыең баскан, кызым. Балаларның аяклары туңмасын, дигән.
— Ә бүрекне кем ясаган?
— Эшче әбиең теккән, кызым. Салкында балаларның колаклары өшемәсен, дигән.
— Бияләйләрне дә ул ясаганмы, әти?
— Әйе, бияләйләрне дә ул бәйләгән.
Менә алар урамга чыктылар. Люция бу вакыт һәрнәрсәне дә эшли белә торган эшче абый турында уйлый. Әнә бит ул бар нәрсәне дә балалар өчен эшли. Балалар эшче абыйны бик ярата торганнардыр. Люция дә аны бик ярата.
Люция уйланып барганда, чеңгел-чеңгел итеп, трамвай үтеп китте.
— Трамвайны да ул ясаганмы? — дип сорады Люция.
— Әйе, трамвайны да эшче абыең ясаган, менә бу зур йортларны да ул салган, юлларны да ул төзегән.
— Әти, минем эшче абыйны күрәсем килә. Ул кайда була?
— Һәркайда бар ул, кызым,— диде әтисе.
— Юк, ул бер генә,— диде Люция.
— Эшче абыйлар бик күбәү,— диде әтисе.— Мин үзем дә эшче.
Кечкенә кыз рәхәтләнеп көлде.
— Юк, эшче абый мондый булмый, син әти ич! — диде ул. Люция, зур булгач, эшче абый кебек булу, бар нәрсәне дә эшли белә торган кеше булу турында уйлана иде.
Әкиятне үзебез язабыз. | Социальная сеть работников образования
Слайд 1
МБГБУ “Әтнә башлангыч мәктәп – балалар бакчасы” 2 нче сыйныф укучылары иҗаты Ә киятне үзебез язабыз.Слайд 2
Валиуллина Азалия иҗаты. “Куянның колагы нигә озын?”
Слайд 3
Борын – борын заманда яшәгән ди, бер куян малае. Аның исеме Кылый булган. Ул бик куркак икән, хәтта өеннән дә чыгарга курыккан. Менә аның әнисенең туган көне килеп җиткән. Кылыйның әнисенә чәчәкләр бүләк итәсе килгән. Бар көчен җыеп ул өеннән чыккан, тирә — якның матурлыгына сокланган, кошлар тавышын ишетеп хәйран калган, чәчәкле аланда сикереп – сикереп уйнаган. Аның тиз генә өенә кайтасы да килмәгән. Шул вакыт үзенең әнисенә бүләккә чәчәкләр җыярга кирәк икәнлеге исенә төшкән. Болын төрле – төрле матур чәчәкләр белән тулган булганлыктан, Кылый иң матурларын гына сайлап әнисенә бик матур букет ясаган.
Слайд 4
Сөенеченнән җырлый – җырлый кайтып бара икән, көтмәгәндә аның каршысына кайдандыр усал бүре килеп чыккан. Куян малае бик курыккан һәм бар көченә урманга таба чаба башлаган. Ә бүре куян малаен күреп тә кала алмаган. Кылый бар көченә чапкан да чапкан. Урман эче бик куе агачлык . Уйламаганда куянның колагы бер агач ботагына эләгә. Ул бүре тотып алды бугай дип һаман тартылган да тартылган. Шулай тырыша торгач кинәт ычкынып киткән һәм кылый мыш –мыш килеп өенә кайтып кергән. Көзгедән караса, үз күзләренә үзе ышанмаган, аның колаклары озынаеп калган .
Слайд 5
Ул үзенең исән калуына бик куанган, ә колаклары өчен бер дә борчылмаган. Матур чәчәкләре белән әнисен туган көне белән котлаган. Үзе эзләп тапкан бүләкләр биргәч әнисе дә бик куанган. Шул көннән башлап бу куян малае көн саен аланлыкка чыгып уйнаган, колаклары озын булгач ул бик сизгер булып калган, ди . Вәлиуллина Азалия. .
Слайд 7
Волокжанина Альбина иҗаты. “ Кадерле кәҗә”
Слайд 8
Борын – борын заманда яшәгән ди әби белән бабай. Алар бик тату гомер кичергәннәр. Балалары да үсеп җитеп, кайсы – кай якка таралышып беткәннәр. Әби белән бабайның бар куанычлары булып кәҗәләре генә калган. Көннәрдән бер көнне бу кәҗә берсеннән – берсе матур өч бәти алып кайткан. Алар шулкадәр шук, тиктормас булганнар. Әби белән бабай аларны туйдырып та җиткерә алмаганнар һәм бу кәҗә бәкәйләрен базарга алып барып сатканнар .
Слайд 9
Әни кәҗәгә үзенә генә бик күңелсез калган. Бу кәҗә әби белән бабайга шулкадәр кадерле булган , алар аны югалмасын дип хәтта сарайдан да чыгармаганнар. Көннәрдән бер көнне кәҗә авырый башлаган. Әби белән бабай ничек кенә дәвалап карамаганнар, файдасын тапмаганнар. Кәҗә көннән – көн ябыккан. Күрше авылда гына хайваннар телен аңлаучы бер Гәрәй атлы кеше яшәгән. Бу хәбәр Гәрәйгә килеп җиткән һәм ул тиз генә ярдәмгә ашыккан. Гәрәй килгәндә әби белән бабай елашып утыралар икән.
Слайд 10
— Сез елап утырмагыз, кәҗәгезне иреккә чыгарыгыз, аның башка хайваннар кебек яшел болыннарда үлән ашыйсы килә. Ул үзенең бәтиләрен сагынуга түзә алмыйча шулай авыруга сабышкан, – диеп китеп тә барган. Шул көннән башлап кәҗәне ишек алдына чыгара башлаганнар. Ул тәмле үләннәр ашаган, саф һава сулаган. Күрше кәҗәләре белән көтүгә киткән. Әби белән бабайның шатлыклары эчләренә сыймаган. Берничә көннән Гәрәй өч бәкәйне ияртеп кайтып кергән. Балаларын күрү шатлыгыннан кәҗә нишләргә дә белмәгән. Әби белән бабай Гәрәйне өч көн, өч төн кунак иткәннәр. Өстәлләре сый – хөрмәттән сыгылып торган, ди . Волокжанина Альбина.
Слайд 12
Дәүләтшин Илназ иҗаты . “Ташбакалар нигә таш күтәреп йөри?”
Слайд 13
Бик борынгы заманнарда, әле син дә, мин дә булмаганда,ташбакалар кошлар кебек һавада оча торган булганнар, ди имеш. Алар бик усал, явыз булганнар, гел начарлык эшләү турында гына уйлап йөргәннәр, ди. Җитмәсә, әле алар бик көчле дә булганнар. Биек таулардан ташларны кубарып алалар да икән, җирдә яши торган җәнлекләргә атып күңелләрен күтәрәләр икән, ди. Бик күп җәнлекләрне шулай итеп имгәтеп тә бетергәннәр имеш. Җәнлекләр кемнән генә дә ярдәм сорарга белмәгәннәр .
Слайд 14
Шулай бервакыт, тылсымчы фея очып барганда боларның таш аткан вакытларына туры килгән һәм аларны бик ачуланган. Ул аларны үзенең тылсымы белән җиргә төшергән. Эшләгән әшәкелекләре өчен җавап бирсеннәр дигән дә, үзләре аткан ташларын үзләре гомерләре буе күтәреп йөрсеннәр, дип бик каргаган. Менә шул заманнардан хәзерге көнгәчә ташбакалар көч-хәл белән ташларын күтәреп яшиләр икән, ди . Дәүләтшин Илназ. .
Слайд 15
Газизуллин Зөфәр иҗаты. “Ялкау Хәсән.”
Слайд 16
Бер кечкенә генә авылда бик тырыш бер кеше яшәгән. Аның исеме Мортаза булган. Мортаза күп итеп маллар асраган, кош – корт үрчеткән, якын дусты Акбай белән ауга йөргән. Авыл халкы Мортазага сокланган. Аның тырышлыгына, эшчәнлегенә таң калганнар. Алай гына да түгел, Мортазаның йорт – җире дә ис китәрлек, бик бай булган. Ә күршесе Хәсән Мортазадан бик көнләшкән, ничек кенә аңа начарлык эшлим дип баш ваткан икән.
Слайд 17
Бервакыт , йоклап ятканда, аңа төш кергән. Төшендә бер карт акыл иясе Хәсәнгә дә Мортаза кебек бай буласың килсә, син әшәкелек турында уйлама, һәркемгә бары тик яхшылык кына кыл, дигән. Уянып киткәч, Хәсән уйга калган. Аның әлеге акыл иясенең сүзләре белән килешәсе килмәгән. Хәсән көнчелегеннән түзә алмаган, базарга барып күп итеп каз – үрдәк, тавык – чебешләр алып кайтып ишек алдына җибәргән. Шуны гына көткәндәй, Хәсән күздән югалуга , бер чебешне козгын алып та киткән. Бу хәл икенче көнне дә кабатланган. Һәр көнне Хәсәннең бер тавыгы яки каз – үрдәге югала икән .
Слайд 18
Тәмам аптырагач Хәсән күршесенә киңәшкә кергән. “ Инде кош – кортлар да алып карадым. Аларын да козгын алып бетерде. Бер эшем дә алга бармый, син ничек шулай баеп киттең соң, киңәш бирче”, -дигән . Мортаза бер дә аптырап тормаган: ”Хезмәт төбе – хәзинә”, — дигән . Газизуллин Зөфәр.
Leave a Reply